Альцгеймер ауырыуы битенең сығанаҡ тексын ҡарарға

== Дауалау һәм тәрбиә ==
Альцгеймер ауырыуынан ҡотолоп булмай; әлегә ҡулланыуҙа булған дауалау саралары сирҙең билдәләренә генә бер аҙ йоғонто яһай ала, әммә ғәмәлдә улар паллиатив саралар ғына булып тора. Бөтөн саралар йыйылмаһын фармакологик, психосоциаль һәм ауырыуҙы тәрбиәләү сараларына бүлеп ҡарарға була.

=== Фармакотерапия ===
[[Файл:Donepezil_1EVE.png|right|thumb|Ацетилхолинэстераза ингибиторы булған донепезилдың өс үлсәмле структураһы. Ул симптомдарҙы дауалаҙа ҡулланыла.]]
[[Файл:Memantine.svg|right|thumb|Альцгеймер ауырыуынан ҡулланыуға тәҡдим ителгән мемантиндың молекуляр структураһы.]]
Әлеге ваҡытта Альцгеймер ауырыуын дауаларлыҡ йә, исмаһам, көсәйеүен бер аҙ булһа ла кәметерлек тә дарыу юҡ. FDA һәм EMEA кеүек көйләүсе агентлыҡтар тарафынан Альцгеймер ауырыуы ваҡытында барған когнитив боҙолоуҙарҙы дауалауҙа ҡулланыуға дүрт препарат хупланды — үҙәккә тәьҫир итеүсе өс холинэстераза ингибиторы (тотҡарлаусыһы) һәм NMDA-антагонисы булып торған мемантин.

Альцгеймер ауырыуының төп билдәләренең береһе — холинергик нейрондар әүҙемлегенең кәмеүе<ref name="pmid8534419">Geula C, Mesulam MM&#x20;(1995).&#x20;</ref>. Үҙәккә тәьҫир итеүсе холинэстераза ингибиторҙары ацетилхолин (ACh) тарҡалыуы тиҙлеген кәметә, уның мейелә тупланыуын арттыра һәм холинергик нейрондарҙы юғалтыу менән бәйле ACh юғалыуын компенсациялай<ref name="pmid11105732">Stahl SM&#x20;(2000).&#x20;</ref>. Альцгеймер ауырыуынан ҡулланыуға хупланған тәүге такрин була<span class="iw" data-title="такрин" contenteditable="false">тари<sup class="noprint">[[:en:tacrine|[en]]]</sup><span class="iw" data-title="такрин" contenteditable="false"> , ләкин 2012 йылда АҠШ-та гепатоксик һәм башҡа зарарлы тәьҫирҙәре арҡаһында уны ҡулланыу тыйыла. 2008 йыл мәғлүмәттәре буйынса, табиптар донепезил, галантамин, ривастигмин кеүек препараттарҙы файҙаланды. Был препараттарҙың башланғыс һәм һүлпән стадияларҙа тәьҫир көсө бар, шулай уҡ һуңғы стадияла ла ҡулланыу нигеҙле. Тик донепезил ауыр деменция ваҡытында ғына тәғәйенләнә. Был препараттарҙы ҡулланыу йомшаҡ когнитив боҙоҡтар ваҡытында Альцгеймер ауырыуы һөжүмен көсһөҙләндерә алмай. Препараттарҙың эйәрсен тәьҫирҙәренән күңел болғаныу һәм ҡоҫоу холинергик әүҙемлектең артып китеүе менән бәйле. Был эйәрсен эҙемтәләр пациенттарҙың 1-10 процентында күҙәтелә. Мускулдар ҡыҫылыу, брадикардия, ашағы килмәү, ябығыу, ашҡаҙан һутының әселеге артыу кеүек эҙемтәләр һирәгерәк осрай.

Хәҙерге ваҡытта тағы бер холинэстераза ингибиторы — гуперцин тикшереү үтә.

Аралашсы вазифаһын башҡара торған глутамат нервы системаһы эшендә мөһим роль уйнай, әммә уның артыҡ күбәйеп китеүе глутамат рецепторҙарының үтә әүҙемләшеүенә килтерә һәм күҙәнәктәрҙе үлтерә. Эксайтотоксиклыҡ тип аталған был процесс Альцгеймер ауырыуында ғына түгел, Паркинсон ауырыуы, таралған склероз ваҡытында ла бара. Башта грипты дауалауҙа ҡулланылған мемантин тигән препарат глутамат NMDA-рецепторҙарының әүҙемләшеүен тотҡарлай<ref name="pmid16424917">Lipton SA&#x20;(2006).&#x20;</ref>. Альцгеймер ауырыуының уртаса һәм ауыр стадияларында мемантиндың тәьҫире барлығы билдәле, ләкин башланғыс стадияла уның тәьҫире билдәле түгел<ref name="pmid15495043">Areosa Sastre A, McShane R, Sherriff F&#x20;(2004).&#x20;</ref>. Донепезил менән бергә мемантин когнитив күрһәткестәргә бер аҙ булһа ла йоғонто яһай<ref name="pmid18316756">Raina P, Santaguida P, Ismaila A, ''et al''&#x20;(2008).&#x20;</ref>.

Холоҡ-ҡылығы мәшәҡәтлегә әйләнә барған ауырыуҙарҙа антипсихотиктар агрессияны бер аҙ кәметә һәм психозға йоғонто яһай. Шул уҡ ваҡытта был препараттар кәрәкмәгән эффекттарға, мәҫәлән, цереброваскуляр ҡатмарлашыуҙарға, хәрәкәт етешһеҙлектәренә, когнитив һәләттәрҙең түбәнәйеүенә килтерә, шунлыҡтан уларҙы көн дә ҡулланыу тыйыла<ref>Используемые антипсихотики:
</ref><ref name="pmid19138567">Ballard C, Hanney ML, Theodoulou M, Douglas S, McShane R, Kossakowski K, Gill R, Juszczak E, Yu L-M, Jacoby R&#x20;(9 January 2009).&#x20;</ref>. Альцгеймер ауырыуы ваҡытында антипсихотиктарҙы оҙайлы тәғәйенләү үлемде тиҙләтә<ref name="pmid19138567"/>.

=== Психосоциаль булышлыҡ ===
[[Файл:Snoezelruimte.JPG|thumb|«Сенсорлы интегратив терапия»: махсус сенсорлы бүлмә ([[Инглиз теле|ингл.]]&#x20;''<span lang="en">snoezelen'') деменциянан яфаланған кешеләргә ярҙам итеү өсөн ҡулланыла. ]]
Психосоциаль ярҙам фармакологик дауаны тулыландыра. Ул түбәндәге өлкәләргә бүленә:
* тәртип
* хис-тойғолар
* когнитив
* стимуллау йүнәлеше
Бындай ярҙамдың һөҙөмтәлелеге әлегә фәнни иҫбатланмаған, өҫтәүенә, был алым Альцгеймер ауырыуына түгел, тотош деменцияға ҡарата ҡулланыла<ref name="pracGuideAPA">[http://www.psychiatryonline.com/pracGuide/loadGuidelinePdf.aspx?file=AlzPG101007 Practice Guideline for the Treatment of Patients with Alzheimer’s disease and Other Dementias]&#x20;(PDF).&#x20;</ref>.

=== Тәрбиәләү һәм ҡарау ===
Пациентты тәрбиәләү һәм ҡарау бик мөһим, сөнки сир дауаланмай һәм дегенерацияланыу менән оҙатыла. Был бурысты ауырыуҙың йәмәғәте йә яҡын туғаны өҫтөнә ала<ref name="metlife.com">[http://www.metlife.com/PSAssets/14050063731156260663V1FAlzheimerCaregivingExperience.pdf The MetLife study of Alzheimer’s disease: The caregiving experience] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20111109082621/http://www.metlife.com/PSAssets/14050063731156260663V1FAlzheimerCaregivingExperience.pdf |date=2011-11-09 }}&#x20;(PDF).&#x20;</ref>. Был тиклем ауыр йөк сирлене ҡараған кеше тормошоноң социаль, психологик, иҡтисади һәм башҡа яҡтарында ныҡ сағыла<ref name="pmid17662119">Thompson CA, Spilsbury K, Hall J, Birks Y, Barnes C, Adamson J&#x20;(2007).&#x20;</ref><ref name="pmid10489656">Schneider J, Murray J, Banerjee S, Mann A&#x20;(August 1999).&#x20;</ref><ref name="pmid10489657">Murray J, Schneider J, Banerjee S, Mann A&#x20;(August 1999).&#x20;</ref>.

Альцгеймер ауырыуы кешене яйлап ҡына үҙе тураһында хәстәрлек күреү мөмкинлегенән яҙҙырғанға күрә, сирлене тәрбиәләү һәм ҡарау уны дауалауҙың нигеҙенә әүерелә.

Тәүге һәм саҡ көсәйә башлаған стадияларында, йәшәү рәүешенә үҙгәреш индереп, ауырыуҙың хәүефһеҙлеген тәьмин итергә һәм уны ҡарауҙы еңелләштерергә була<ref name="pmid11220813">Gitlin LN, Corcoran M, Winter L, Boyce A, Hauck WW&#x20;(February 2001).&#x20;</ref><ref name="pmid15860476">Gitlin LN, Hauck WW, Dennis MP, Winter L&#x20;(March 2005).&#x20;</ref>. Бындай саралар араһында — көн тәртибен ябайлаштырыу, ҡайһы бер нәмәләрҙе йоҙаҡҡа бикләү, ул-былды нисек ҡулланырға кәрәклеге тураһында яҙыуҙар беркетеү<ref name="pracGuideAPA"/><ref>[https://web.archive.org/web/20060925112503/http://www.alz.org/Health/Treating/agitation.asp Treating behavioral and psychiatric symptoms].&#x20;</ref><ref name="pmid15297089">Dunne TE, Neargarder SA, Cipolloni PB, Cronin-Golomb A&#x20;(2004).&#x20;</ref>. Пациент үҙ аллы ашау һәләтенән яҙырға мөмкин, бындай хәлдә аҙыҡты иҙергә, ваҡларға кәрәк<ref><cite contenteditable="false"><span class="citation">''Dudek, Susan G.'' [http://books.google.com/books?id=01zo6yf0IUEC&pg=PA360&dq=alzheimer%27s+chew&lr=&client=firefox-a&sig=ACfU3U05ChdcpPonim4W-Z1HIJdPQ93l7Q Nutrition essentials for nursing practice].</ref>. Аҙыҡты йота алмаһа, көпшә аша ашатырға тура килә. Пациентты бәйгә беркетеү ихтыяжы һирәк тыуа, әммә ҡайһы берҙә уны үҙ-үҙенә зыян килтереүҙән һаҡлау маҡсатында был сараны ҡулланырға тура килә<ref name="pracGuideAPA"/>.

Ауырыу көсәйгәндә төрлө ҡатмарлашыуҙар, мәҫәлән, теш һәм ауыҙ ҡыуышлығы сирҙәре, оҙаҡ ятыуҙан тән боҙолоу, ашай алмау, гигиена мәсьәләләре, респиратор, күҙ йә тире инфекциялары булырға мөмкин. Яҡшы тәрбиә уларҙы булдырмау мөмкинлеген бирә, әммә була ҡалһалар, профессиональ ярҙам талап ителә<ref name="pmid10369823"/><ref>Medical issues:
</ref>. Ауырыуҙың һуңғы стадияһында яҡынлашып килгән үлем алдынан пациенттың хәлен еңеләйтеү төп бурысҡа әйләнә<ref name="pmid12854952">Shega JW, Levin A, Hougham GW, ''et al''&#x20;(April 2003).&#x20;</ref>.