Տեսնել Յունաստան էջի աղբիւրը

=== Բիւզանդական Կայսրութեան շրջան ===
Հռոմէական Կայսրութեան Արեւելեան մասին կը հիմնուի Արեւելեան Հռոմէական Պետութիւնը, յետագային՝ [[Բիւզանդական Կայսրութիւն]]․ մայրաքաղաքը Կոստանտնուպոլիսն է<ref>[http://www.britannica.com/place/Byzantine-Empire Byzantine Empire / Բիւզանտական կայսրութիւնը, Պրիդանիքա {{ref-en}}]</ref>։ Կը կազմակերպուի ըստ [[Հռոմէական Կայսրութիւն|Հռոմէական Պետութեան]] հիմերուն։  Սակայն, դարերուն ընթացքին, կը դառնայ մաքուր յունական կառոյցով պետութիւն․ լեզուն եւ մշակոթը՝ [[յունարէն]], արձանագրելով բարդ ընթացք մը։ Բիւզանդիոն քաղաքը կը հիմնուի Ք․Ա․ 659 թուականին [[Մեղարա|Մեղարցիներէն]], որոնք կը գաղթեն Մեղարա քաղաքէն ([[Մեղարա|Մեղարան]] կը գտնուի [[Աթէնք]]էն 40 ք․մ․ դէպի արեւմուտք, [[Սարոնիքոս ծոց|Սարոնիքոս Ծոցին]] հիւսիսը)․ անոնց առաջնորդն էր Վիզան։ Անոնք իրենց մայրաքաղաքը կ՛անուանեն Նոր Հռոմ (յետագային Կոստանտնուպոլիս) եւ զիրենք Հռոմէացի կը համարեն։

324-ին, երբ [[Կոստանդիանոս Ա. Մեծ|Մեծն Կոստանտին]] մենատէր կը դառնայ, կ՛որոշէ Հռոմէական կայսրութեան համար նոր մայրաքաղաք մը ստեղծել։  Վայրը կ՛ըլլայ Բիւզանդիոն քաղաքը, իր աշխարհագրական, ռազմավարական, առեւտրական դիրքին համար։

Քրիստոնէութիւնը (գլխաւորապէս ուղղափառ - Eastern Orthodox Christian) կայսրութեան պաշտօնական կրօնը կը դառնայ։

Յունաստանը կը շարունակէ 12 աստուածներու պաշտամունքի ամրոցը ըլլալ  Արեւելեան Հռոմէական Պետութեան առաջին տարիներուն ընթացքին, սակայն կրօնական հարուածներ կը ստանայ։ Յուլիանոս կայսրը կը փորձէ վերակենդանացնել հին կրօնը, սակայն չի յաջողիր։

Մեծն Թէոտասիոս կը փակէ «Մանտիօ»նը (Μαντείο των Δελφών Յունաստանի 12 չաստուածներուն պաշտամունքի գլխաւոր կեդրոններէն), նաեւ կը հրամայէ քանդել հեթանոսական կրօնի բոլոր տաճառները։ Իր կայսրութեան օրով կը դադրին Ողիմպիական խաղերը, որոնք 1000 տարիէ աւելի անյապաղ՝ չորս տարին անգամ մը, կը կատարուէին։ Իսկ Յուստինիանոս կայսրը կը փակէ Հին Յունաստանի ուսման եւ մտաւորականութեան կեդրոն [[Պղատոն|Պղատոնի]] կամ՝ (Փլադոն) կաճառը, կը քանդէ հին յուշարձաններ եւ շատերուն քարերը կը գործածէ, որպէսզի կառուցուի Սուրբ Սօֆիա Եկեղեցին եւ զարդարէ Նոր Հռոմը։

Այս շրջանէն՝ Ե․ դարէն (Արեւմտեան Հռոմէական կայսրութեան անկումէն ետք) մինչեւ ԺԵ․ դար (Կոստանտնուպոլսոյ գրաւում, [[1453]] թուական) երկարող ժամանակաշրջանը կը կոչուի ''Միջնադար''։

Դ․ դարու վերջաւորութեան պալքանեան կայսրութեան տարածքները՝ ներառեալ Յունաստանը, կը տուժեն բարբարոս ցեղերու արշաւանքներէն։ Դ․ եւ Ե․ դարերուն Կոթերու եւ Հոներու արշաւանքներուն եւ գործած աւերներուն, նաեւ Է․ դարուն սլաւներուն Յունաստան ներխուժումը, էապէս կը տկարացնէ Բիւզանդական կայսրութեան իշխանութիւնը յունական թերակղզիին վրայ։ Սլաւներու ներխուժումէն ետք կայսրութիւնը իր վերահսկողութեան տակ պաշտօնապէս կը կարողանայ  պահել միայն կղզիները եւ ծովափնիայ տարածքները՝ [[Աթէնք]]ը, [[Կորնթոս]]ը եւ [[Սելանիկ]]ը։
[[Պատկեր:Vladimirskaya.jpg|մինի|աջէն|200px|Աստուածամօր բիւզանդական մանրանկար. 12-րդ դարու Բիւզանդական արուեստի նմուշ]]
Ը․ դարուն սկզբը Բիւզանդական կայսրութիւնը կը վերականգնէ վերահսկողութիւնը իր նահանգներուն վրայ։  Թ․ դարուն յունական թերակղզիի զգալի մասը կրկին կ՛ անցնի կայսրութեան տիրապետութեան տակ։ Ասոր կը նպաստէ Սիկելիոյ կղզիէն եւ [[Փոքր Ասիա]]յէն յոյներու մեծ հոսքը դէպի յունական թերակղզին։ Միեւնոյն ժամանակ, գերի բռնուած սլաւներէն շատեր կը վերաբնակեցուին Փոքր Ասիա, իսկ մնացեալները կը ձուլուին։

ԺԱ․ եւ ԺԲ․ դարերուն կայսրութեան մէջ տիրող կայունութիւնը կը նպաստէ յունական թերակղզիին տնտեսական զարգացման․ հոն աւելի զգալի է, քան թէ արեւելեան մնացեալ տարածաշրջաններուն մէջ։

[[Խաչակիրներու Դ․ Արշաւանք|Խաչակիրներուն Չորրորդ արշաւանքը]] (1202-1204 թուական), ծանր հետեւանքներ կ՛ունենայ Կայսրութեան վրայ․ [[Կոստանդնուպոլիս|Կոստանտնուպոլիս]]<nowiki/>ը կը քանդուի եւ կը կողոպտուի, Յունաստանի զգալի մասը կ՛ անցնի ֆրանքներու տիրապետութեան տակ<ref name="EB3">{{cite web |url=[http://www.britannica.com/EBchecked/topic/244154/Greece/26389/Results-of-the-Fourth-Crusade Չորրորդ խաչակրաց արշավանքի արդիւնքները] |title=Յունաստանը Բիւզանդական դարաշրջանում։  |author= |date= |work= |publisher=Բրիտանիքա համա/ց հանրագիտարան |accessdate=28 Ապրիլ 2012}}</ref> (Ֆրանքոքրաթիայի -Frankokratia- ժամանակաշրջան ԺԲ․ մինչեւ ԺԶ․ դար)։ Ֆրանքները փոքր պետութիւններ, իշխանութիւններ կը հիմնեն։  Որոշ կղզիներ կ՛ անցնին [[Վենետիկ]]ի տիրապետութեան տակ։ [[Պելոպոնես]]ը կը հանդիսանայ ֆրանքներու իշխանութեան ամենակարեւոր շրջանը, գլխաւորութեամբ Աքայեան Իշխանութեան (Frankish Principality of Achaea), Պեղոպոնեզի հիւսիս արեւմտեան շրջան։ Բազմաթիւ կղզիներ կը գտնուին Ճենովայի եւ Վենետիկի տիրապետութեան տակ։ 1261 թուականին Բիւզանդական Կայսրութիւնը կը վերատիրանայ Կոստանտնուպոլսոյ եւ աւելի ուշ, 1452-ին մասամբ՝ կղզիներուն:

ԺԴ․ դարասկիզբին, Բիւզանդական կայսրութիւնը Յունական թերակղզիէն բաւական տարածքներ կը կորսնցնէ [[Սերպեր]]ու եւ Օսմանեան թուրքերու յարձակման հետեւանքով։ Այնուհետեւ, 1460-ին Օսմանեան կայսրութիւնը կը  գրաւէ Յունաստանի մայր ցամաքային տարածքը։ 1453-ին Կոստանտնուպոլսոյ անկումէն ետք Մորիասը (Պեղոպոնեզը), Բիւզանդական կայսրութեան միակ մնացորդն է, որ կը դիմադրէ Օսմանեան Կայսրութեան։ ԺԷ․ դարուն Օսմանեան Թուրքիոյ յարձակումներուն պատճառներով, Բիւզանդական կայսրութիւնը Յունաստանի տարածքին վրայ կը սահմանափակուի [[Պելոպոնես]]ի (կամ՝ Մորիաս) շրջանին մէջ «Մորիասի Բռնապետութիւն» կոչուած (Despotate of the Morea) իշխանութեամբ։

Թրքական նուաճումներուն պատճառներով, բազմաթիւ բիւզանդացի յոյն գիտնականներ, որոնք յունական դասական գիտելիքներուն պահպանման զիրենք պատասխանատու կը զգան, մեծ քանակութեամբ գրական գործեր վերցնելով կը փախչին Արեւմուտք, եւ յետագային մեծ ներդրումներ կը կատարեն Վերածնունդի դարաշրջանին։