იხილეთ წყარო გვერდისთვის კანადა

=== ევროპული კოლონიზაცია ===

ევროპელებიდან პირველად კანადა [[ვიკინგები|ვიკინგებმა]] აღმოაჩინეს, მათ თავდაპირველად აღმოაჩინეს [[ნიუფაუნდლენდი]] ([[1000]] წელს). ამის შემდეგ კანადა და საერთოდ ამერიკა ევროპელებს აღარ აინტერესებდათ. დიდი აღმოჩენების პერიოდში უკვე ჩრდილოეთ ამერიკის ჩრდილოეთი ნაწილის დაკავება უპირატესი გახადა. ეს ტერიტორიები უნდოდათ, როგორც [[ინგლისელები|ინგლისელებს]], ასევე [[ფრანგები|ფრანგებსა]] და [[ესპანელები|ესპანელებს]]. თავდაპირველად კანადის სამხრეთი ტერიტორიები დაიკავა [[დიდი ბრიტანეთი|დიდმა ბრიტანეთმა]]. [[1534]] წელს, კანადის ტერიტორიების დაკავება დაიწყეს ფრანგებმა, [[ჟაკ კარტიე]] იყო პირველი ფრანგი, რომელმაც გაცურა წმ. ლავრენტის მდინარე, მან საფუძველი დაუდო ჩრდილოეთ ამერიკის ფრანგულ კოლონიზაციას.

[[ფაილი:Benjamin West 005.jpg|thumb|right|210px|[[ბენჯამინ ვესტი]] ''[[გენერალ ვოლფის სიკვდილი]]'' (1771) წლის კვებეკის ბრძოლა. [[შვიდწლიანი ონი]]ს ერთ-ერთი გადამწყვეტი ბრძოლა კანადაში]]

ფრანგების კოლონიიდან შეიქმნა სახელმწიფო [[ახალი საფრანგეთი]], ეს ტერიტორიები საფრანგეთის კოლონიური იმპერიის დასაყრდენი პუნქტი იყო მთელს [[ამერიკა]]ში. კანადის ტერიტორიაზე ანალოგიურად ახორციელებდნენ დასახლებებს ინგლისელებიც [[1603]] წელს მათ, კუნძულ [[ნიუფაუნდლენდი|ნიუფაუნდლენდზე]] შექმნეს ქალაქი [[პორტ-როიალი]], ამ ქალაქს უდიდესი ფუნქციები ჰქონდა მოგვიანებით დაწყებულ ომებში. [[1608]] წელს შეიქმნა ინგლისური მორიგი ქალაქი [[კვებეკი (ქალაქი)|კვებეკი]]. ფრანგებსა და ინგლისელებს შორის, კოლონირი ტერიტორიების მიტაცებისთვის და ამერიკაში ჰეგემონობისათვის დაიწყო ბრძოლები და დაპირისპირებები.

ინგლისელებმა კუნძულ ნიუფაუნდლენდზე დააარსეს, პირველი საზღვაო ავანპოსტები. [[1610]] წლისათვის კი მათ ემორჩილებოდათ [[ცამეტი კოლონია|აშშ-ის ცამეტი კოლონია]]<ref>{{cite journal|last=Smith|first=Philip|date=April 1987|title=Transhuman Europeans Overseas: The Newfoundland Case|url=https://archive.org/details/sim_current-anthropology_1987-04_28_2/page/241|journal=Current Anthropology|publisher=University of Chicago Press|volume=28|issue=2|pages=241–250}}</ref>. ამ პერიოდში საფრანგეთი მთელ რიგ [[ბრძოლებს]] მართავადა კანადის ადგილობრივ ინდიელებთან, მიწების მიტაცების მიზნით, 1689 და 1763 წლებში.<ref>Morton, Desmond (2001) (pp. 89–104)</ref> ინგლისელებიც ანალოგიურად მოქმედებდნენ, მათ უკვე დაიკავაეს ფრანგული კოლონია [[ახალი შოტლანდია]], ეს ტერიტორიები მათ [[უტრეხტის ხელშეკრულება|უტრეხტის ხელშეკრულებით]] დაისაკუთრეს ([[1763]]). ევროპაში დაწყებულმა [[შვიდწლიანი ომი|შვიდწლიანმა ომმა]] ამერიკის კონტინენტზე გადმოინაცვლა, აქ ერთმანეთს [[ახალი საფრანგეთი]] და [[ბრიტანეთის იმპერია]] ეომებოდნენ.

შვიდწლიან ომში, ინგლისელების მხარეს აშშ-ის ცამეტი კოლონია იბრძოდა. აშშ-ის ბრძოლამ მნიშვნელოვნად განაპირობა [[დიდი ბრიტანეთი]]ს გამარჯვება. იმპერიის შემადგენლობაში შევიდა საფრანგეთის მნიშვნელოვანი კოლონია [[კვებეკის პროვინცია (1763–1791)|კვებეკის პროვინცია]] და [[კეიპ-ბრეტონი]]ს კუნძულები. დიდი ბრიტანეთი ამის შემდეგ კვლავ აგრძელებს საფრანგეთზე ტერიტორიების წართმევას 1769 წელს მან შეიერთა [[პრინც-ედუარდის კუნძული]]. 1774 წლისათვის დიდი ბრიტანეთის სახელმწიფოს საზღვარმა, ამერიკაში დიდ ტბებამდე და [[მდინარე ოჰაიო]]მდე გადმოიწია. ამის შემდეგ მკვეთრად იძაბება ვითარება დიდ ბრიტანეთსა და აშშ-ს ცამეტ კოლონიას შორის, რაც [[ამერიკის რევოლუცია|ამერიკის რევოლუციით]] დასრულდა.

[[ფაილი:Fathers of Confederation LAC c001855.jpg|left|210px|thumb|[[რობერტ ჰარისი]]ს ნახატი . [[კანადის კონფერენცია]]]]

კოლონიასა და აშშ-ს შორის დაწყებულ დამოუკიდებლობის ომში, ჩაერთო [[საფრანგეთი]], ამერიკის მხარეს. ის მნიშვნელოვან დახმარებას უწევდა აშშ-ს და უმნიშვნელოვანესი წვლილი შეიტანა დიდი ბრიტანეთის დამარცხევაში. [[1783]] წელს დაიდო [[პარიზის ზავი (1783)|პარიზის ზავი]], ამ ზავით დიდმა ბრიტანეთმა სცნო, ახალი სახელმწიფოს შექმნა ჩრდილოეთ ამერიკაში. ამის შემდეგ მნიშვნელოვნად შესუსტდა კოლონიზატორთა პოზიციები ამერიკის კონტინენტზე, მიუხედავად ამის დიდი ბრიტანეთის მმართველობა კანადაში კვლავ გრძელდებოდა. კვებეკმა ინგლისელებისგან მოიპოვა ფორმალური დამოუკიდებლობა, ამ ტერიტორიაზე შეიქმნა [[ქვემო კანადა|ქვემო კანადის]] და [[აღმოსავლეთი კანადა|აღმოსავლეთი კანადის]] სახელმწიფოები.

კანადის (ქვემო და აღმოსავლეთი) შეერთების სურვილი გაუჩნდა, ახლად შექმნილ და გაძლიერებულ სახელმწიფოს [[აშშ]]-ს. ამის გამო [[1812]]-[[1814]] წლებში დიდ ბრიტანეთსა და აშშ-ს შორი მიმდინარეობდა ომი, ამ ომში გამარჯვება ვერცერთმა მხარემ ვერ მოიპოვა. კანადა კვლავ დიდი ბრიტანეთის შემადგენლობაში რჩებოდა, მიუხედავად ამის აშშ-სა და დიდ ბრიატნეთს შორის ომები, მნიშვნელოვნად ასუსტებდა კოლონიის პოზიციებს ამ ქვეყანაში.

კანადა უკვე სულ ნაკლებად ერორჩილებოდა იმპერიას, მისი დამოუკიდებლობა უკვე მხოლოდ დროებით საკითხს წარმოადგენდ, ამის გამო დიდმა ბრიტანეთმა კომპრომისული ვარიანტი შეიმუშავა [[1867]] წელს კანადამ დომინიონის სტატუსი მიიღო.

[[1867]] წელს [[დიდი ბრიტანეთი|ბრიტანეთის]] დომინიონის სტატუსი მიიღო. [[1931]] წლიდან დამოუკიდებელი სახელმწიფოა. [[1949]] წელს მიუერთდა [[ნიუფაუნდლენდი]]. [[1982]] წლის კანადის აქტით ქვეყნის უფლებამოსილებები გაფართოვდა. თავისუფალის ვაჭრობის შესახებ, რომელიც მან გააფორმა აშშ-სა და მექსიკასთან, განაპირობა საგარეო ვაჭრობის მკვეთრი ზრდა. კანადის საშინაო პოლიტიკის მთავარი პრობლემა რჩება ფრანგულენოვანი კვებეკის სეპარატისტული განწყობილებანი. [[1995]] წელს ამ პროვინციაში ჩატარებულ რეფერენდუმზე დამოკიდებლობის მომხრეებმა ნახევარზე ოდნავ ნაკლები ხმა მიიღეს.