İran sayfasının kaynağını görüntüle

=== İran Devrimi Sonrası Dış Politika Yaklaşımları ===
İran, iki kutuplu düzenin dışında bir dış politika söylemi besliyor bunu devrimci bir bakış açısına sığdırmaya çalışıyordu ve özellikle İmam Humeyni döneminde bunu uygulamaya istekli oldu. Sonraki dönemlerde her ne kadar bu söylemde kalmak istediyse de dış politikası günümüze kadar değişimlere uğrayıp farklı bir yöne doğru evrildi. Devrim öncesi Şah dönemi egemen olan batı yanlılığı ve laik düzen, devrim sonrası egemen olan düşünce rejim güvenliği ve rejim güvenliğinin korunması bununla birlikte bir de ülke güvenliği olmuştur.<ref>{{Web kaynağı | url = https://www.kureselsiyaset.org/iran-devrimi-ve-dis-politikada-nukleer-enerji/ | başlık = İran Devrimi ve Dış Politikada Nükleer Enerji | erişimtarihi = 30 Kasım 2020 | tarih = 6 Ekim 2020 | dil =Türkçe| çalışma = Küresel Siyaset | ad = KUBRA | soyadı = YILMAZ | arşivurl = https://web.archive.org/web/20201101032612/https://www.kureselsiyaset.org/iran-devrimi-ve-dis-politikada-nukleer-enerji/ | arşivtarihi = 1 Kasım 2020}}</ref>

==== İran-Irak Savaşı ====
[[Dosya:Saddam rumsfeld.jpg|thumbnail|sağ|upright=0.77|[[Donald Rumsfeld]] 19-20 Aralık 1983'te [[Saddam Hüseyin]] ile görüştü. Rumsfeld 24 Mart 1983 tarihinde yeniden ziyaret etti. Aynı tarihte BM Irak'ın İran'lı askerlere dönük olarak [[Hardal gazı]] ve kimyasal [[Tabun]] silahı kullandığını açıkladı.''[[The New York Times]]'' Bağdat 29 Mart 1984; "Amerikalı diplomatlar Irak ve A.B.D. ilişkileri açısından memnun olduklarını ifade ediyor ve her anlamda normal diplomatik bağların oluşturulduğunu düşünüyor"<ref>[[National Security Archive]]: http://www.gwu.edu/~nsarchiv/NSAEBB/NSAEBB82 {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20080522084328/http://www.gwu.edu/~nsarchiv/NSAEBB/NSAEBB82/ |tarih=22 Mayıs 2008 }} retrieved 23 January 2008</ref>]]

İran'ın [[A.B.D. - İran İlişkileri|A.B.D. ile ilişkileri]] devrim sırasında hızla kötüleşti. 4 Kasım 1979'da bir grup İranlı öğrenci, A. B. D. büyükelçiliğinin “casus yuvası” olduğunu iddia ederek [[İran rehine krizi|elçilik personelini]] rehin aldı.<ref name="carterpbs">[http://www.pbs.org/wgbh/amex/carter/sfeature/sf_hostage.html PBS, American Experience, Jimmy Carter, "444 Days: America Reacts"] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20080608005347/http://www.pbs.org/wgbh/amex/carter/sfeature/sf_hostage.html |tarih=8 Haziran 2008 }}, retrieved 1 Oct 2007</ref> Elçilik personelini 1953'te [[Muhammed Musaddık]]'a düzenlenen komplo gibi devrim hükûmetine karşı halkı ayaklandırmaya çalışmakla suçladılar. Öğrenci liderleri [[Humeynî]]'den izin almadan elçiliği basmalarına rağmen Humeynî olayın başarıya ulaşması üzerine onları destekledi.<ref name="MarkBowden-Guests">{{kitap kaynağı |başlık=Guests of the Ayatollah: The Iran Hostage Crisis: The First Battle in America's War with Militant Islam |ilk=Mark |son=Bowden |yazarlink=Mark Bowden |sayfa=127 |isbn=0-8021-4303-2 |yayımcı=Grove Press |dil=İngilizce}}</ref> İlk birkaç ay içinde kadın ve [[Afroamerikan|Afro Amerikalı]] rehineler salıverilse de,<ref name="MarkBowden-Guests" /> kalan elli iki rehine 444 gün bırakılmadı.

Öğrenciler rehineler karşılığı Şah'ın verilmesini istedi ancak 1980 yazında Şah'ın ölümü üzerine rehinelerin casusluk suçundan yargılanması talebi gündeme geldi. [[Jimmy Carter]] yönetimin müzakere çabaları veya [[Kartal Pençesi Operasyonu]] kurtarma harekâtı başarıya ulaşamadı. Ancak 19 Ocak 1981 tarihinde [[Cezayir Bildirisi]]'ne istinaden rehinler bırakıldı.

[[Irak]] lideri [[Saddam Hüseyin]] kendisinin İran Devrimi'nin başlangıç aşamasında algıladığı dağınıklıktan ve İran'daki yönetimin Batılı hükûmetler nezdinde itibar görmeyişinden üstünlük sağlamaya karar verdi. Devrim sırasında İran'ın güçlü ordusu dağıtılmıştı. Saddam, Şah zamanından beri Irak'ın üzerinde hak iddia ettiği bölgeleri ele geçirerek Irak'ın [[Basra Körfezi]]ne açılımını genişletme arzusu taşıyordu. Irak için en çok önem taşıyan [[Huzistan]] yalnızca Arap nüfusu açısından değil zengin petrol yatakları açısından da değerliydi. Aynı zamanda [[Ebû Musa]] ve [[Büyük ve Küçük Tunb]] adaları da hedef haline gelmişti. Bu düşünceler içinde Hüseyin İran'a ani bir saldırı yapmayı ve başkent Tahran'a üç gün içinde ulaşmayı öngören bir plan yapmıştı. 22 Eylül 1980'de Irak ordusu savaşı başlatacak şekilde Huzistan'a girdi. Saldırı devrimci İran tarafından tamamen şaşkınlıkla karşılandı.

Saddam Hüseyin'in kuvvetleri 1982'ye kadar çeşitli ilerlemelerde bulunsa da İran kuvvetleri Irak kuvvetlerini tekrar Irak'a geri çekilmek zorunda bıraktı. Humeynî Irak'ın batı kısmında çoğunlukta olan Şiî Arapların yer aldığı kesimde İslâmî devrimine taraftar bulmaya çalıştı. Savaş 1982'den sonra altı yıl daha devam etti. Humeynî'nin kendi ifadesi ile “bir tas dolusu zehri” içerek BM'in barış antlaşmasını kabul etmesiyle de savaş sona erdi. On binlerce İranlı sivil ve asker Irak [[kimyasal silah]] kullandığı için öldü. Irak'a silah satan ülkeler; [[Mısır]], [[Basra Körfezi]]'nin Arap ülkeleri, [[Sovyetler Birliği]] ve [[Varşova Paktı]] ülkeleri, (1983'ten itibaren) [[Amerika Birleşik Devletleri|ABD]], [[Fransa]], [[Birleşik Krallık]], [[Almanya]], [[Brezilya]] ve (aynı zamanda İran'a silah satan) [[Çin]]. İran sekiz yıl içinde kimyasal silahlardan dolayı 100.000'den fazla kurban verdi.<ref name="r1">Centre for Documents of The Imposed War, Tehran. (مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ)</ref> İran'ın toplam yaralısının 500.000 ile 1.000.000 arasında olduğu tahmin ediliyor. Tüm uluslararası ajanslar savaş sırasında Saddam'ın İran'ın insan dalgası hücumları karşısında kimyasal silah kullandığını doğrularken İran'ın hiç kimyasal silah kullanmadığını teyit etmişlerdir.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.fas.org/news/iran/1997/970205-480132.htm | başlık = News | erişimtarihi =  | yayımcı = FAS | arşivurl = https://web.archive.org/web/20160415082938/http://fas.org/news/iran/1997/970205-480132.htm | arşivtarihi = 15 Nisan 2016 | ölüurl =hayır}} retrieved 23 January 2008</ref><ref>{{Web kaynağı|url=https://programs.fas.org/bio/chemweapons/introduction.html|başlık=Federation of American Scientists :: Introduction to Chemical Weapons|erişimtarihi=9 Şubat 2024|çalışma=programs.fas.org|arşivurl=https://web.archive.org/web/20220719224415/https://programs.fas.org/bio/chemweapons/introduction.html|arşivtarihi=19 Temmuz 2022|ölüurl=hayır}}</ref><ref>{{Web kaynağı|url=http://www.nti.org/e_research/profiles/Iran/Chemical/chronology_2002_2003.html|başlık=NTI: Research Library: Country Profiles: Iran Chemical Chronology|erişimtarihi=9 Şubat 2024|tarih=8 Nisan 2010|çalışma=web.archive.org|arşivurl=https://web.archive.org/web/20100408212929/http://www.nti.org/e_research/profiles/Iran/Chemical/chronology_2002_2003.html|arşivtarihi=8 Nisan 2010|ölüurl=}}</ref>