Besjoch de boarne foar Komarr

{{Literatuer
| ôfbylding                    = 
| ôfbyldingstekst              = 
| ôfbyldingsbreedte            = 
| titel                        = ''Komarr''
| oarspr. titel                = 
| auteur                       = [[Lois McMaster Bujold]]
| taal                         = [[Ingelsk]]
| foarm                        = [[roman]]
| sjenre                       = [[science fiction]]
| 1e publikaasje               = [[1998]], [[New York (stêd)|New York]]
| 1e opfiering                 = 
| oarspr. útjouwer             = [[Baen Books]]
| rige                         = ''[[The Vorkosigan Saga]]''
| foarich diel                 = ''[[Memory (science fiction-roman)|Memory]]''
| folgjend diel                = ''[[A Civil Campaign]]''
| bondel                       = 
| prizen                       = 
| ISBN                         = 0 67 18 78 778
| Fryske titel                 = 
| publikaasje                  = 
| útjouwer                     = 
| oersetter                    = 
| prizen oers.                 = 
| ISBN oers.                   = 
}}
'''''Komarr''''' is in [[science fiction]]-[[roman]] fan 'e hân fan 'e súksesfolle en mannichfâld bekroande [[Feriene Steaten fan Amearika|Amerikaanske]] [[skriuwer|skriuwster]] [[Lois McMaster Bujold]]. It makket ûnderdiel út fan ''[[The Vorkosigan Saga]]'', Bujold har populêrste en omfangrykste searje, mar is in ôfrûne ferhaal, dat ek los dêrfan lêzen wurde kin. ''Komarr'', dêr't Bujold in ''[[Minnesota Book Award]]'' mei wûn, waard foar it earst útjûn yn [[1998]]. It is ûnderwilens oerset yn tsien talen.

==Eftergrûn==
Yn ''Komar'' belibbet Miles Vorkosigan, de lichaamlik beheinde ealman fan 'e [[planeet]] Barrayar, dy't de haadrol spilet yn it grutste part fan Bujold har ''Vorkosigan Saga'', einlik in serieuze românse. Eins is ''Komarr'' it earste part fan in twalûk wêrfan't ''[[A Civil Campaign]]'' it twadde diel is; Bujold woe it hiele ferhaal oarspronklik yn ien boek behannelje, mar seach dêr fanôf fanwegen de toansetting. ''Komarr'' is nammentlik in romantysk drama, dat him û.m. konsintrearret op 'e net altyd like fleurige reäliteiten fan in frouljuslibben, wylst ''A Civil Campaign'' krekt in romantyske komeedzje is. Yn it neiwurd fan 'e [[omnibus (boek)|omnibus]] ''Miles in Love'' hâldt Bujold út dat sels sy net skizofrenernôch is om sokke ûnderwerpen yn ien en deselde roman gear te tropjen.<ref> Bujold, Lois McMaster, ''Afterword'', yn 'e omnibus ''Miles in Love'', s. 859.</ref>

''Komarr'' brocht in grut part fan syn tariedingsfaze troch ûnder de wurktitel ''Ekaterin''. Nei eksperiminten mei in stikmannich kneukelhouwerige alternativen keas Bujold derfoar om it boek mar nei de planeet te neamen dêr't it ferhaal spilet, mei't dat yn alle gefallen konsekwint wie mei de rest fan ''The Vorkosigan Saga'': de searje befette nammentlik al twa eardere boeken dy't nei planeten neamd wiene (''[[Barrayar]]'' en ''[[Cetaganda]]'').<ref> Bujold, Lois McMaster, ''Afterword'', yn 'e omnibus ''Miles in Love'', s. 860.</ref>

Oangeande de [[terrafoarming]] fan Komarr brûkte Bujold grutdiels echte wittenskiplike gegevens út it boek ''Terraforming'' fan Martyn J. Fogg ([[1995]]). De persoan fan perfester Vorthys is fierhinne basearre op Bujold har heit, de natuerkundige, yngenieur en perfester laskboukunde en elektroboukunde Robert Charles McMaster.<ref> Bujold, Lois McMaster, ''Afterword'', yn 'e omnibus ''Miles in Love'', s. 860.</ref>
[[File:Bujold2012.png|thumb|left|220px|Lois McMaster Bujold op 'e ''Finncon''-konvinsje te [[Tampere]], yn [[Finlân]] ([[2012]]).]]

''Komarr'', dat [[fertelperspektyf|skreaun is]] yn it [[personeel perspektyf|personele perspektyf]], waard foar it earst útjûn troch [[útjouwerij]] ''[[Baen Books]]'' yn 1998. It makke yn [[2008]] diel út fan 'e omnibus ''Miles in Love'' (in titel dy't de skriuwster oernaam fan 'e [[Hollywood]]-[[spylfilm]] ''[[Shakespeare in Love]]''), yn 'e mande mei syn oarehelte ''[[A Civil Campaign]]'' en de nau besibbe [[novelle]] ''[[Winterfair Gifts]]''.

==Plot==
Op 'e planeet Komarr kinne minsken net oerlibje sûnder beäzemingsapparatuer en is bewenning beheind ta oerkoepele stêden, saneamde "biosfearen". Men is der dwaande mei terrafoarming, dy't útgiet fan it opwaarmjen fan 'e [[atmosfear]], sadat [[Ierde|ierdske]] planten der oerlibje kinne en sadat dy [[soerstof]] yn 'e lucht pompe kinne. It is in projekt op 'e tige lange termyn; men hopet dat minsken oer twa of trije iuwen de fruchten dêrfan plôkje kinne. 

Yn ''Komarr'' reizget Miles Vorkosigan, yn syn nije hoedanichheid fan ryksauditeur (in soarte fan ûndersiker en/of ynspekteur dy't mei de stim fan 'e keizer sels sprekt), nei Komarr ta, dat ien fan 'e trije planeten fan it Barrayareeske Ryk is. Komarr is goed tritich jier lyn troch de Barrayarezen út polityk-strategyske omtinkens ferovere, wêrby't Miles syn heit in liedende rol spile. No hat er de net te fergunnen taak om as hate besetter te ûndersykjen hoe't in ertsfrachtskip de solêre spegel rame kinnen hat, dy't ûnmisber is foar it Komarraanske terrafoarmingsproses.

It boek iepenet as Miles syn mei-ryksauditeur, perfester Georg Vorthys, him meitroaid by in meardeisk besyk oan syn omkesizzer Ekaterin en har gesin, dy't yn 'e biosfear Serifosa wenje, dêr't Ekaterin har man, Etienne "Tien" Vorsoisson, in direksjefunksje by de terrafoarmingsorganisaasje beklaait. Ekaterin sit finzen yn in leafdeleas houlik; sy en de ympulsive en oerhearskjende Tien, in man fan tsien ambachten en tolve ûngelokken, binne al lang lyn útinoar groeid, mar wurde byinoar holden troch Ekaterin har besef fan ferplichting. Sawol Tien as harren ienlingsbern Nikolai (dy't Nikki neamd wurdt) hat de dystrofy fan Vorzohn, in genetyske spiersykte dy't fataal is as er net behannele wurdt. Tien is lykwols as de dea dat immen op it fan [[mutaasje]]s grizende Barrayar ûntdekke sil dat hy dêroan lijt; it wie mei it ûnthjit om medyske behanneling foar himsels en harren soan te sykjen, dat er Ekaterin safier krigen hat dat se mei him nei Komarr gien is. Mar Komarr is noch altiten yn it Barrayareeske Ryk, en Tien wol no mei syn gesin op in galaktyske fakânsje gean om him om utens behannelje te litten. De ûnthjitten fakânsje wurdt lykwols almar wer útsteld.

Yn dit fermidden komme Miles en perfester Vorthys te útfanhûzjen. Dan wurdt der yn 'e romte, tusken de brokstikken fan 'e solêre spegel en it frachtskip, in lyk fûn fan in man dy't dêr neat te sykjen hie. It blykt in dr. Radovas te wêzen, dy't op 'e ôfdieling Rioelwaarmteferwurking ûnder Tien Vorsoisson wurke. Dat fêstiget fansels de oandacht fan 'e ryksauditeurs op it terrafoarmingsprojekt fan Serifosa, mar it is let op 'e jûn. Dy nachts trappearret Ekaterin Tien derop dat er syn ûnderhearrige, dr. Soudha, it haad fan Rioelwaarmteferwurking, warskôget dat er de oare moarns in ynspeksje ferwachtsje kin, wylst Miles mei klam sein hie dat Tien der mei nimmen oer prate mocht (om in direkt befel fan in ryksauditeur, dy't ommers mei de stim fan 'e keizer sprekt, te negearjen, stiet yn it Barrayareeske Ryk gelyk oan ferrie). Ekaterin lústeret it petear ôf en begrypt dêrút dat der grutskalige fraude geande is by Rioelwaarmteferwurking en dat Tien him al moannenlang omkeapje litten hat om 'e oare kant út te sjen.

De oare deis ynspektearret Miles mei kaptein Tuomonen, it haad fan it pleatslik buro fan 'e Barrayareeske geheime tsjinst ''ImpSec'', de kantoaren fan Rioelwaarmteferwurking, mar fynt der neat fertochts. Underwilens giet Ekaterin op 'e sneup yn Tien syn kompjûter, dêr't se har ferdjippet yn syn finânsjes. Se ûntdekt dat er in omkeapsom fan fjirtichtûzen mark oannommen hat, dêr tsjin in tige ûngeunstige rinte noch sechtichtûzen mark by liend hat en dat doe allegear ynvestearre hat yn oandielen fan ien en deselde wiffe hannelsûndernimming, wêrnei't er binnen de koartste kearen trijefearns fan syn beleine jild kwytrekke is. No sit er djip yn 'e skulden dy't daliks ôfbetelle wurde moatte, wylst er folslein ta reapsein brocht is. It wurdt har dan dúdlik dat der neat wier wie fan alle ûnthjitten dy't Tien har dien hat oangeande it mei gauwens sykjen fan medyske soarch foar himsels en Nikki. Op dat stuit beslút Ekaterin by him wei te gean. Se lit Nikki útfanhûzje by in skoalkammeraat en seit Tien, as er dy jûns thúskomt, de wacht oan. 

Tien rekket dêrop yn panyk en beswart har dat er it allegear wer ynoarder meitsje sil; dan hastiget er him werom nei syn wurk, dêr't Miles noch altiten oan it ompielen is. Hy besiket Miles wiis te meitsjen dat er koartby fertsjusteringspraktiken ûnder syn ûnderhearrigen ûntdutsen hat en hâldt út dat er der sels neat mei te krijen hat. Om syn bewearings te ûnderbouwen, nimt er Miles mei nei it eksperimintearringsstasjon fan Rioelwaarmteferwurking, dat op in beskate ôfstân fan 'e eigentlike biosfear fan Serifosa yn 'e bûtenlucht fan Komarr stiet.
{{Plotbedjer}}
Mar as Tien en Miles by it eksperimintearringsstasjon arrivearje, komme se by ûngelok dr. Soudha en guon fan syn trewanten oer it mad, dy't harren oermasterje en bûtendoar mei boeiens fêstsette. Dan skilje se Ekaterin, dy't op it punt stiet om foargoed fuort te gean, dat se har man ophelje moat by it eksperimintearringsstasjon. Ekaterin har twastriid oer wat se no dwaan moat, duorret net lang en se beslút om Tien dizze lêste geunst te ferlienen om't hja beiden om 'e wille fan Nikki dochs mei fatsoen mei-inoar omgean moatte. Lykwols komt se te let, want Tien hie syn beäzemingsapparatuer net neisjoen foar't er nei bûten gie en syn lucht wie al sa goed as op. Tien stikt wylst Miles, fuort njonken him, neat dwaan kin om him te helpen, mei't er sels fêstsit. Dat, as Ekaterin einlings op it plak oankomt, fynt se dêr har man dea en Miles mei de polsen alhiel iepenhelle troch syn wrakseling om los te kommen.

Neitiid hellet ''ImpSec'' de hiele Rioelwaarmteferwurking ûndersteboppest om derefter te kommen wat der no eins krekt geande is en wêr't de dieders bedarre binne. Ekaterin ferwurket de dea fan har man yn stilte; ek al hold hja net mear fan him, dochs hie se him net sa'n ein tawinske. Perfester Vorthys lit syn frou, Ekaterin har muoike, oerkomme fan Barrayar om har te stypjen. Miles helpt Ekaterin mei praktyske dingen en as der in probleem ûntstiet by Ekaterin har besyk oan in sikehûs om Nikki behannelje te litten foar syn dystrofy, brûkt Miles syn foech as ryksauditeur om medyske behanneling foar de jonge ôf te twingen. It is om dy tiid hinne dat Miles beseft dat er fereale op Ekaterin wurden is.

Underwilens smyt it ûndersyk nei Soudha en konsorten hieltyd mear oanwizings op dat se it iene of oare eksperimintele apparaat of wapen oan it bouwen wiene. As Ekaterin nei it romtestasjon by it [[wjirmgat]] nei Barrayar ta giet om har muoike dêr ôf te heljen, rinne sy en frou Vorthys dêr by tafal ien fan Soudha syn trewanten tsjin it liif, mei as resultaat dat se oermastere en fêstholden wurde om harren stil te hâlden. Likernôch om dyselde tiid hinne ûntdekke perfester Vorthys en de Komarraanske eskpêr dr. Riva dat it ding dat Soudha-en-dy besochten te meitsjen in wjirmgatferneatiger is: Soudha-en-dy blike Komarraanske patriotten te wêzen dy't troch it wjirmgat nei Barrayar te ferneatigjen Komarr befrije wolle fan 'e Barrayareeske oerhearsking. Allinnich, it apparaat wurket net goed, wat by it testen fan in foargeande ferzje derfan de ramp mei solêre spegel feroarsake hat. Soudha-en-dy miene lykwols dat se it probleem oplost hawwe (wat net sa is) en binne fan doel om troch te setten, wat fatale gefolgen hawwe sil foar it romtestasjon en elkenien deryn.

Se binne lykwols gjin terroristen mar wittenskippers en it is harren twer om Ekaterin en frou Vorthys te fermoardzjen. Harren ûnbehelplike bewekking fan 'e finzenen stelt Ekaterin by steat om út te naaien en har te ferskânzjen yn in kraankabine. Foar't se op 'e nij oermastere wurdt, slagget it har om mei de kraan de wjirmgatferneatiger sa slim te skansearjen dat er ûnbrûkber wurdt. Dêrnei kin Miles Soudha-en-dy mei wurden wol oer: hy wit har safier te krijen dat se har beide gizelders frijlitte en harsels oerjouwe.

Neitiid wurdt de hiele saak ta it djipste geheim klassifisearre. Ek lit Miles dan syn belangstelling foar Ekaterin blike en liket sy dy te beäntwurdzjen; Miles moat werom nei Barrayar om ferslach út te bringen oan keizer Gregor, wylst Ekaterin mei koarten ek werom sil nei har thúswrâld. Miles is wisberet om dan fierder om har te stykjen.

==Oersettings==
* [[Ofbyld:flag of Russia.svg|20px]] [[Russysk]] (''Komarra''), fert. O. Kosova, 1999; 
* [[Ofbyld:flag of France.svg|20px]] [[Frânsk]] (''Komarr''), fert. Henri Letissier, 2000; 
* [[Ofbyld:flag of Bulgaria.svg|20px]] [[Bulgaarsk]] (''Komar''), fert. Milena Ilieva, 2001; 
* [[Ofbyld:flag of Croatia.svg|20px]] [[Kroätysk]] (''Komarr''), fert. Vida Lapaine, 2001; 
* [[Ofbyld:flag of Spain.svg|20px]] [[Spaansk]] (''Komarr''), fert. Rafael Marín Trechera, 2001;
* [[Ofbyld:flag of Italy.svg|20px]] [[Italjaansk]] (''Komarr''), fert. Anna Feruglio Dal Dan, 2002; 
* [[Ofbyld:flag of Germany.svg|20px]] [[Dútsk]] (''Komarr''), fert. Michael Morgental, 2004; 
* [[Ofbyld:Flag_of_the_People's_Republic_of_China.svg|20px]] [[Sineesk]] (?), fert. ?, 2005;
* [[Ofbyld:Flag of the Czech Republic.svg|20px]] [[Tsjechysk]] (''Komarr''), fert. ?, 2005; 
* [[Ofbyld:flag of Japan.svg|20px]] [[Japansk]] (?), fert. Ayako Ogiso, 2012.<ref>Bernardi, Michael, ''Full Translated Bibliography'' (www.dendarii.com).</ref>

==Prizen en nominaasjes==
* Wûn de ''[[Minnesota Book Award]]'' fan 1999 yn 'e kategory fantasy en science fiction;
* wûn (yn 'e Italjaanske oersetting ''Komarr'', fan Anna Feruglio Dal Dan) de ''Premio Italia'' (de Italjaanske ekwifalint fan 'e ''[[Hugo Award]]'') foar bêste ynternasjonale roman fan it jier 2002.<ref>Bernardi, Michael, ''Awards and Nominations'' (www.dendarii.com).</ref>

{{boarnen|boarnefernijing=
'''Noaten'''
<references/>
'''Boarnen'''
* {{Aut|Bernardi, Michael}}, ''Awards and Nominations'' (http://www.dendarii.com/awards.html).
* {{Aut|Bernardi, Michael}}, ''Full English Bibliography'' (http://www.dendarii.com/biblio.html).
* {{Aut|Bernardi, Michael}}, ''Full Translated Bibliography'' (http://www.dendarii.com/translations.html).
* {{Aut|Bujold, Lois McMaster}}, ''Afterword'', yn: ''Miles in Love'', Riverdale, New York, 2008 (Baen Books), ISBN 978-1 41 65 55 476.
}}
{{DISPLAYTITLE:''{{PAGENAME}}''}}
{{The Vorkosigan Saga}}

[[Kategory:The Vorkosigan Saga]]
[[Kategory:Literêr wurk fan Lois McMaster Bujold]]
[[Kategory:Science fiction-roman]]
[[Kategory:Leafdesroman]]
[[Kategory:Ingelsktalige roman]]
[[Kategory:Roman út 1998]]