იხილეთ წყარო გვერდისთვის დარიოს I

{{მმ*|დარიოსი}}
{{მმართველი 
|ქვეყანა = [[აქემენიანთა სპარსეთი]]ს
|თანამდებობა = [[მეფე]]
|სახელი = დარიოს I
|ორიგინალური სახელი = [[ძველი სპარსული ენა|ძვ.-სპ.]] ''Dārayavahuš'', [[აქადური ენა|ბაბ.]] ''Dariamuš'', [[ელამური ენა|ელამ.]] ''Dariyamauiš'', {{lang-arc|Dryhwš}}, {{lang-grc|Δαρεῖος}}, {{lang-la|Darius}}
|რიგი = მე-4
|რიგი-მეუღლეების = 
|სურათი = Darius-Vase.jpg
|ხელმოწერა = 
|მმართველობის დასაწყისი = [[ძვ. წ. 522]]
|მმართველობის დასასრული = [[ძვ. წ. 486]]
|კორონაცია = [[ძვ. წ. 522]]
|წინამორბედი = [[გაუმატა]]
|მემკვიდრე = [[ქსერქსე I]]
|სხვა წოდებები = 
|ვიცე-პრეზიდენტი = 
|პარტია = 
|დაბადების თარიღი = [[ძვ. წ. 550]]
|დაბადების ადგილი = 
|გარდაცვალების თარიღი = [[ძვ. წ. 486]]
|გარდაცვალების ადგილი = [[პერსეპოლისი]]
|ქორწინება = ატოსა<br />არტისტონა
|შვილები = [[ქსერქსე I]]; მატისტი
|დინასტია = [[აქემენიდები]]
|მამა = [[ჰისტასპი]]
|დედა = [[როდოგუნი]]
}}
'''დარიოს I''' ([[ძველი სპარსული ენა|ძვ.-სპ.]] ''დარაიავაჰუშ'', [[ძვ. წ. 550]] — [[ძვ. წ. 486]]) — [[აქემენიანთა სპარსეთი|სპარსი]] მეფე, რომელიც ირანს [[ძვ. წ. 522]]–[[ძვ. წ. 486|486]] წლებში მართავდა. არის [[აქემენიდების სამეფო დინასტია|აქემენიანების]] გვერდითი შტოს დამფუძნებელი, დარიოსი ტახტზე ავიდა თვითმარქვია [[გაუმატა]]ს მოკვლის შემდეგ. [[ძვ. წ. 522]]-[[ძვ. წ. 521|521]] წლებში აჯანყებები ჩააქრო [[ელამი|ელამში]], [[ბაბილონი|ბაბილონში]], [[მიდია]]ში, [[მარგიანე]]ში, [[ეგვიპტე]]ში და სხვაგან. [[შუა აზია]]ში დაიმორჩილა [[საკები]]ს ტომი. ცნობილია ასევე მისი მარცხიანი ლაშქრობა ჩრდილოეთ შავიზღვისპირეთში მცხოვრები [[სკვითები]]ს წინააღმდეგ. დარიოს I-მა გააფართოვა სახელმწიფოს საზღვრები [[დასავლეთი]]თ და [[აღმოსავლეთი]]თ. მის დროს დაიწყო [[ბერძენ-სპარსელთა ომები]], ორჯერ ილაშქრა საბერძნეთში, მაგრამ ორჯერვე დამარცხდა.

დარიოს I განაგრძობდა აქემენიანთა დინასტიის დამაარსებლის [[კიროს II დიდი|კიროს II-ის]] პოლიტიკას — იღებდა ადგილობრივი მეფეების ტიტულებს და ანგარიშს უწევდა ადგილობრივ რელიგიურ კულტებს. სამეფო ხელისუფლების გავლენის საბოლოოდ გასამყარებლად დარიოსი დაქორწილდა [[კიროს II დიდი]]ს ქალიშვილზე [[ატოსა|ატოსზე]]. მეფე დარიოსი იმპერიის დაპყრობილ ხალხებს რელიგიასა და ტრადიციებს უნარჩუნებდა, თუ ისინი ხარკს გადაიხდიდნენ. ამის შედეგად მან უდიდესი სიმდიდრე მოიხვეჭა. თავისი იმპერია დარიოსმა ნაწილებად დაჰყო, რომელთაც ადგილობრივი მმართველები, ე. წ. სატრაპები მართავდნენ. მეფის კარისკაცები სატრაპიებს თვალყურს ადევნებდნენ, რათა ეს უკანასკნელნი მეფის ერთგულნი დარჩენილიყვნენ. ისტორიული [[კოლხეთის სამეფო]]ს სამხრეთ რაიონებში — სამხრეთ-აღმოსავლეთ შავიზღვისპირეთში — მცხოვრები ქართველური ტომები ([[სასპერები]], [[მოსხები]], [[ტიბარენები]], [[მაკრონები]], [[მოსინიკები]] და მარები) შედიოდნენ XVIII და XIX სატრაპიებში. ხოლო ჩრდილოეთით მცხოვრები კოლხები სატრაპიებში არ შედიოდნენ, მაგრამ მათ გარკვეული ვალდებულება ჰქონდათ სპარსეთის მეფეების მიმართ — ყოველ მეხუთე წელს უწევდათ 100 ბიჭისა და 100 გოგოს გაგზავნა ([[ჰეროდოტე]]ს მიხედვით).

[[ირანი|ირანში]] (ძველი [[სპარსეთი]]) [[ბეჰისტუნი|ბეჰისტუნთან]] ახლოს მეფე დარიოს I-მა, დიდი წარწერა გააკეთებინა კლდეზე, სადაც ის აღწერს, როგორ გააერთიანა [[სპარსეთი]]ს იმპერია და ამას თავის ღვთაება [[აჰურა მაზდა|აჰურამაზდას]] მიაწერს. ეს წარწერა ღირებულია უმთავრესად იმის გამო, რომ შესრულებულია სამ ენაზე — [[აქადური ენა|აქადურ]] (ბაბილონურ), [[ელამური ენა|ელამურ]] და ძველ [[სპარსული ენა|სპარსულ ენებზე]], რამაც შესაძლებელი გახადა აქადური (ასურულ-ბაბილონური) [[ლურსმული დამწერლობა|ლურსმული]] დამწერლობის გაშიფვრა. ამის შემდეგ შეძლეს აქადურ ენაზე შესრულებული ათასობით თიხის ფირფიტისა და წარწერის წაკითხვა.

== დარიოს I-ის რეფორმები ==
დარიოს I-მა გაატარა მნიშვნელოვანი ადმინისტრაციული რეფორმები. სახელმწიფო დაყო სატრაპიებად (სამხედრო-ადმინისტრაციული ოლქები), შემოიღო სრულიად ახალი, ერთიანი მყარი საგადასახადო (სატრაპიები გადასახადს იხდიდნენ ოქროთი და ვერცხლით, ვასალური სახელმწიფოები კი ნატურით) და სამონეტო სისტემა. ჭრიდა ოქროს მონეტას - [[დარიკი|დარიკს]]. ძველი სავაჭრო გზების მოწესრიგებასთან ერთად შექმნა ახალი კარგად მოვლილი საფოსტო გზები, აღადგინა ნილოს-სუეცის არხი. მის დროს არნახულად განვითარდა საერთაშორისო [[ვაჭრობა]]. დარიოს I-ის სახელთანაა დაკავშირებული ფართო სამშენებლო საქმიანობა ([[მემფისი (ეგვიპტე)|მემფისის]] ტაძრები, სუსის სასახლეები, [[პერსეპოლისი]]ს დაარსება და სხვ.). ზოგიერთი მეცნიერი ძველი სპარსული ლურსმული დამწერლობის შექმნასაც დარიოს I-ს მიაწერს. მისი მეფობის დროს [[აქემენიდების იმპერია|აქემენიდთა სახელმწიფომ]] განსაკუთრებულ სიძლიერეს მიაღწია.

დარიოსმა იმპერიაში კარგი გზები გაიყვანა, რათა მაცნეების გადაადგილება გაეადვილებინა. სამეფო გზა, რომლის სიგრძეც 2700 კილომეტრს აღწევდა, დასავლეთში მდებარე ქალაქ [[სარდისი]]დან დედაქალაქ [[სუსა]]მდე იყო გაჭიმული. დარიოს I-მა თავისი ქონების ნაწილით პერსეპოლისის ულამაზესი სასახლე ააგო. ახალი წლის დღესასწაულის დღეებში იმპერიის ყველა კუთხიდან ჩამოსულ მოხელეებს მეფისთვის ამ სასახლეში ძღვენი მოჰქონდათ. დარიოს I გარდაიცვალა [[ძვ. წ. 486]] წელს 64 წლის ასაკში, ისე რომ ვერც მოასწრო თავისი ხელისუფლების აღდგენა ეგვიპტეში. მრავალფეროვანი რელიეფებით მორთული სამარხი მდებარეობს ნიკიე-რუსტამში [[პერსეპოლისი|პერსეპოლისთან]] ახლოს.

== ლიტერატურა ==
{{ქსე|3|385}}

== რესურსები ინტერნეტში ==
* [https://www.britannica.com/biography/Darius-I ენციკლოპედია „ბრიტანიკა“]

{{აქემენიანთა იმპერიის მმართველები}}
{{ფარაონები}}
{{ავტორიტეტული წყაროები}}

[[კატეგორია:სპარსეთის მონარქები]]
[[კატეგორია:აქემენიდები]]
[[კატეგორია:ეგვიპტის ოცდამეშვიდე დინასტიის ფარაონები]]