Бу сирэй Ыам ыйын 15 куодун көр

'''Ыам ыйын 15''' диэн [[Григориан халандаара|Григориан халандаарыгар]] сыл 135-с күнэ ([[ордук хонуктаах сыл]]га 136-c күнэ). Сыл бүтүө 230 күн баар.

== Бэлиэ күннэр ==
* {{Флагификация|ХНТ}} — Аан дойдуга [[Дьиэ кэргэн күнэ]]
* {{Флагификация|ХНТ}} — Килиимэт аан дойдутааҕы күнэ<ref>[http://www.planetarium-moscow.ru/about/news/15-maya-mezhdunarodnyy-den-klimata/ 15 мая — Международный день климата]</ref>
* [[Билэ:Earth flag PD.jpg|25px]] [[Байыаннай сулууспаттан батынааччылар күннэрэ]]

* {{Флагификация|Армения}} — Дьиэ кэргэн күнэ<ref>{{Cite web|url=https://www.arlis.am/DocumentView.aspx?docid=129503|title=DocumentView|publisher=www.arlis.am|accessdate=2019-05-18}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://news.am/rus/news/66273.html|title=15 мая – День семьи|publisher=news.am|lang=ru|accessdate=2019-05-18}}</ref>
* {{Флагификация|АХШ}} — Бэрээдэги көрөөччүлэр күннэрэ
* {{Флагификация|Иран}} — [[Перс тылын күнэ]]
* {{Флагификация|Колумбия}}, {{Флагификация|Миэксикэ}}, {{Флагификация|Республика Корея}} — Учуутал күнэ
* {{Флагификация|Литва}} — Өрөспүүбүлүкэ күнэ, Тэрийэр мунньах күнэ
* {{Флагификация|Осетия}} — Осетин тылын уонна литэрэтиирэтин күнэ<ref>[http://www.calend.ru/holidays/0/0/2525 День осетинского языка и литературы — 15 мая.]</ref>
* {{Флагификация|Государство Палестина}} — [[«Накба»]] күнэ
* {{Флагификация|Парагвай}} — Тутулуга суох буолуу күнэ (Испанияттан, 1811 с.). Ийэ күнэ
* {{Флагификация|Словения}} — Аармыйа күнэ
* {{Флагификация|Япония}} — [[Аой-мацури]], мальва бэстибээлэ

<!-- * {{Флагификация|СӨ}} — Туругу бөҕөргөтөр сүүрүү күнэ (2021, ыам ыйын уонна балаҕан ыйын үһүс өрөбүллэригэр)-->

== Түбэлтэлэр ==
* [[1682]] — [[Стрелецтэр өрө туруулара (1682)|Москубаҕа стрелецтэр өрө туруулара]]. Бүөтүр I ол саҕана 10 саастаах этэ, регенинэн ийэтэ олорбута. Ийэтин аймахтарын Нарышкиннары уонна кинилэр диэки буолааччы байаардары өлөртөөбүттэрэ. Бу өрө туруу түмүгэр Арассыыйа икки ыраахтааҕыламмыта — Бүөтүр I атын ийэлээх ыарыһах убайа Иван V (Милославскайдартан) эмиэ ыраахтааҕы буолбута. 7 сыл иккиэн ыраахтааҕылаабыттара, кэлин Бүөтүр I улаатан, күүһүрэн баран убайын былаастан туораппыта.
* [[1745]] — статскай советник [[Генрих Конрад (Кених Кондрат Иванович)|Генрих Конрад]] Саха сирин бойобуодатын дуоһунаһыттан уурайбыт, бу дуоһунаска балтараа сыл кэриҥэ олорбут — 1743 сыл балаҕан ыйын 19 күнүттэн. Дьокуускайга өлбүтэ биллэр. 
* [[1852]] — Илин Сибиир генерал-губернатора предписание таһаарбыт. Бу дьаһалы толорон Саха Сирин уобаластааҕы бырабылыанньата уонна Киренскэй исправнига Саха Сирин Иркутскай губернияны кытта кыраныыссатын чуолкайдаабыттар.
* [[1858]] — [[Япония]] Хакодате куоратыгар [[Арассыыйа импиэрийэтэ|Арассыыйа Импиэрийэтин]] бастакы консульствота арыллыбыт.
* [[1909]] — К. А. Волоссович экспедицията Нуучча Устьетыгар тиийбит. Онно олорон Улахан-Сис хайаны чинчийбит, онтон байҕал кытылынан Дьааҥы өрүскэ барбыт.
* [[1915]] — «[[Биир күннээх хаһыаттар|День печати в Якутии]]» диэн ааттаммыт биирдэ эрэ тахсыбыт хаһыат тарҕаммыт. Эрэдээктэр - Е.Г.Олейникова.
* [[1931]] — [[Чыамайыкы нэһилиэгэ (Мэҥэ-Хаҥалас улууһа)|Чыамайыкы]]га бастакы оскуоланы астарбыт учуутал [[Михайлов Савва Николаевич|Савва Михайловы]] [[Алтан Сарын]] дьыалатыгар эрийэн туппуттар. Ол сыл олунньу 18 күнүгэр ытыллыбыт. 1989 сылаахха буруйа суоҕунан реабилитацияламмыт.
* [[1931]] — Чурапчы райсоветын исполкома урукку Сулҕаччы Бабаҕатыгар ([[Одьулуун нэһилиэгэ (Чурапчы улууһа)|Одьулуун нэһилиэгэ]]) "Иһэр кэккэ" диэн ааттаах [[Холбоһон сири таҥастыыр табаарыстыба|ТСОЗ]] тэриллибитин бигэргэппитэ.
* [[1935]] — [[Москуба|Москубаҕа]] метрополитен бастакы линията аһыллыбыт.
* [[1936]] — Оҕо-ыччат өрөспүүбүлүкэтээҕэ хаһыата "[[Кэскил - Юность Севера|Бэлэм буол]]" бастакы нүөмэрэ тахсыбыт. Тирааһа 980 экземпляр эбит. Бастакы эрэдээктэринэн бэйиэт [[Абаҕыыныскай]] буолбут.
* [[1940]] — [[Аан дойду иккис сэриитэ]]: Нидерланд мөлтөх сэбилэниилээх аармыйата күүстээх утарылаһыы кэнниттэн ньэмэстэргэ бэриммит. Биэс сыллаах оккупация саҕаламмыт.
* [[1940]] — [[АХШ|Америкаҕа]] бастакы [[МакДональдс]] ресторана аһыллыбыт.
* [[1948]] — [[Палестина]]ҕа Британия мандаата тохтоотун кытта Эгиипэт, Трансиордания, Ливан, Сирия, Ираак уонна Сауд Аравията Израильга саба түспүттэр, [[Араабтар уонна Израиль ыккардынааҕы 1948 сыллааҕы сэрии]] саҕаламмыт.
* [[1972]] — Москубаҕа аан бастаан [[Николай Якутскай]] "Көмүстээх үрүйэ" сэһэнинэн уһуллубут "Тайна предков" уус-уран киинэ көстүбүт. Сценарийын 1966 сыллаахха [[Лев Габышев]] суруйбута, онтун Таджикфильмҥа үлэлиир артыыска уонна режиссерга Марат Арыповка көрдөрбүтэ, киинэни устуу үлэтэ 1969 сыллаахтан саҕаламмыта. Сүрүн оруоллары саха артыыстара оонньообуттара.
* [[1972]] — [[Рюкю арыылара]] [[Япония]]ҕа төннөрүллүбүттэр, 1945 сыллаахха [[АХШ]] ылбыта.
* [[1975]] — Дьокуускайга Политпрос дьиэтигэр үөрүүлээх быһыыга-майгыга 16 хомсомуолу БАМ тутуутугар атаарыы буолбут. Олор истэригэр Покровскайтан төрүттээх мас ууһа [[Адамов Гавриил Николаевич|Гавриил Адамов]] баара.
* [[1988]] — аҕыс сылтан ордук [[Афганистаан|Афганистааҥҥа]] турбут Сэбиэскэй аармыйа сэриилэрэ дойдуттан тахсыылара саҕаламмыт. Барыта 115 000 байыаннай тахсыбыта.
* [[1999]] — Арассыыйа Госдууматыгар бэрэсидьиэн [[Борис Ельцин|Борис Ельциҥҥэ]] импичмент биллэрэр туһунан куоластааһын буолбут. Бэрэсидьиэни дуоһунаһыттан туоратарга уонна атын боппуруостары быһаарарга куолас тиийбэтэх.
* [[2010]] — 16 саастаах [[Австралия]] кыыһа Джессика Уотсон Сири соҕотоҕун тохтообокко устан эргийбит саамай эдэр киһи буолбут. 10 миэтэрэ уһуннаах парустаах оҥочото Сиднейтэн 2009 сыл алтынньы 18 күнүгэр тахсыбыт, 201 күн устата экватор соҕуруу өттүнэн устан (Антлантикаҕа экваторы быһа охсубут) төттөрү бу күн кэлбит. Австралия Улахан хомотугар күүстээх тыалга түбэһэ сылдьыбыт, мачтата үстэ ууга охсуллубут, долгуннар үрдүктэрэ 12 миэтэрэҕэ тиийэр эбит. Кыыс устарын тухары оҥочотун өрөмүөнүн туораттан көмөтө суох бэйэтэ оҥорбут. Кэлбитэ үс хонон баран кыыс 17 сааһын бэлиэтээбит.

== Төрөөбүттэр ==
* [[1845]] — Харьков анныгар уһулуччулаах учуонай [[Мечников Илья Ильич|Илья Мечников]]. Тапталлаах кэргэнэ сэлликтэн өлбүтүгэр 28 саастаах учуонай бэйэтигэр тиийинэ сатаабыта, онтон кинини кэриэстээн сэллиги чинчийбитэ, салгыы физиологияҕа, цитологияҕа элбэх арыйыылары оҥорбута, фагоцитоһу арыйбыт өҥөтүгэр [[Нобель бириэмийэтэ|Нобель бириэмийэтин]] ылбыта.
* [[1913]] сыллаахха Өлүөхүмэ улууһун [[Иккис Нөөрүктээйи нэһилиэгэ|Иккис Нөөрүктээйи]] нэһилиэгэр Саха сириттэн [[Александр Невскэй уордьана|Александр Невскай уордьанын]] бастакы кавалера [[Филатов Алексей Алексеевич|Алексей Филатов]].
* [[1933]] — Сулҕаччы Бабаҕатыгар Оҕо Мэҥэтэ алааска холкуостаах кэргэнигэр саха эстрадатын бастакы үҥкүүһүттэритттэн биирдэстэрэ [[Неустроев Дмитрий Михайлович|Дмитрий Неустроев]].
* [[1961]] — [[Васильев Юрий Алексеевич (Бахлай)]] — Чолбон рок-бөлөх кыттыылааҕа.
* [[1961]] сыллаахха Сунтаар улууһун Кутана с. суруналыыс, суруйааччы [[Нельбисова Галина Васильевна|Галина Нельбисова]].

== Өлбүттэр ==
* [[1157]] — [[Юрий Долгорукай]], Суздаль кинээһэ, Киев улуу кинээһэ, Москуба төрүттээччитэ. Пиир кэмигэр сүһүрдэн өлөрбүттэрэ.
* [[1857]] — [[Тропинин Василий Андреевич|Василий Тропинин]] (1776 с.т.), аатырбыт нуучча реалист уонна романтик худуоһунньуга, мэтириэти суруйарынан биллэрэ.
{{ыйдар}}

[[Категория:ыам ыйын 15]]