Càstia su còdighe de orìgine de Linux

{{LSC}}{{Nota disambigua|su [[sistema operativu#Nùcleu|nùcleu]] impreadu dae custa famìlia de [[Sistema operativu|sistemas operativos]]|[[Linux (nùcleu)]]}}
{{stub}}

[[File:Tux.svg|210x210px|thumb|right|Tux, sa ''mascotte'' ufitziale de Linux]]
[[File:Ubuntu_9.04_Jaunty_Jackalope.png|220px|thumb|right|Ischermada de [[Ubuntu]], una de sas distributziones prus famadas de Linux]]

Linux est una famìlia de [[Sistema operativu|sistemas operativos]] lìberos, formados dae s'unione de su [[Linux (nùcleu)|nùcleu Linux]] e is programmas de su progetu GNU.

S'isvilupu est incumentzadu in su 1991 dae [[Linus Torvalds]], a cussu tempus istudiante a s'universidade de [[Helsinki|Hèlsinki]], in [[Finlàndia]]. Torvalds at detzìdidu de distribuire su còdighe de Linux comente programma lìberu cun [[Lissèntzia GPL|lissèntzia GNU GPL]] e custu nd'at favoridu s'ispainadura e at incoragidu medas àteros programmadores a pigare parte a s'isvilupu suo. Dae su cumintzu, a su nùcleu Linux benint s'ispissu unidos sos programmas de su progetu GNU pro creare unu sistema cumpletu<ref name=":0">{{Tzita web|url=https://groups.google.com/forum/#!topic/comp.os.minix/4995SivOl9o|tìtulu=Free minix-like kernel sources for 386-AT|nùmene=Linus Torvalds|limba=EN|tzitatzione=ma apo aviadu cun sutzessu sa shell bash/GCC/GNU-make/GNU-sed/compress etc.}}</ref>. Custos sistemas, segundu [[Richard Stallman]], fundadore de su [[GNU|progetu GNU]], diant dèpere èssere narados '''GNU/Linux''' imbetzes ca isceti Linux, fintzas pro ite esistent sistemas comente [[Android]] chi impreant su matessi nùcleu, ma non is programmas GNU.

== Fundamentos de Linux ==
Is sistemas Linux sunt parte de sa famìlia [[UNIX]]. Fintzas chi a cumentzu su [[Sistema operativu#Nùcleu|nùcleu]] fiat criadu pro andare cun [[Computer|carculadores]] de arratza x86<ref name=":0" />(CISC, IBM Cumpatibile) oe in die est istadu portadu a diferentes architeturas, comente is de tipu RISC e sa ARM. Is distribuiduras de Linux sunt formadas de su nùcleu Linux acumpangiados dae unu programma de installadura e de unu set de programmas, utilidades i drivers chi podent permìtere, in cussas prus a sa moda, de installare de manera simpre e crara unu sistema lestru, modernu e cumpletu de totu su chi podet serbire pro traballare o s'ispassiare cun sa computera. Aici etotu, s'agatant distribuiduras de Linux prus pagu craras i bonas pro is prus espertos.

== Istòria ==
Su [[Linux (nùcleu)|nùcleu Linux]] est istadu creadu su 25 austu 1991 dae s'istudiante finlandesu de [[informàtica]] [[Linus Torvalds]] chi, apassionadu de programmatzione, fiat pagu cuntentu de su sistema operativu [[Minix]] (sistema operativu didàticu tipu-unix iscritu dae Andrew Tanenbaum, professore ordinàriu de Sistemas de retze a s'universidade de Amsterdam), ca suportaiat male s'architetura i386 a 32 bit, a cussu tempus noa, econòmica e pobulare. Aici, Torvalds at detzìdidu de creare unu [[Sistema operativu#Nùcleu|nùcleu]] nou pro s'ispassiare e istudiare su funtzionamentu de s'elaboradore suo nou, unu 80386.

Mancari siat istadu programmadu a s'incumentzu a suta de Minix, Linux no at mai impreadu còdighe de cussu sistema. At imbetzes impreadu dae luego partes de su sistema GNU pro funtzionare<ref>{{Tzita web|url=https://groups.google.com/forum/#!msg/comp.os.minix/dlNtH7RRrGA/SwRavCzVE7gJ|tìtulu=What would you like to see most in minix?|nùmene=Google Groups|situ=groups.google.com|limba=en|atzessu=2020-08-02}}</ref><ref name=":0" />. S'impreu de sa lissèntzia GNU GPL at permìtidu de distribuire Linux e GNU in paris fadende·nde unu sistema cumpridu e lìberu<ref>{{Tzita web|url=http://www.kernel.org/pub/linux/kernel/Historic/old-versions/RELNOTES-0.12|tìtulu=RELEASE NOTES FOR LINUX v0.12|nùmene=Wayback Machine|situ=web.archive.org|data=2007-08-19|limba=|atzessu=2020-08-02|dataarchìviu=2011-08-10|urlarchìviu=https://web.archive.org/web/20110810160155/http://www.kernel.org/pub/linux/kernel/Historic/old-versions/RELNOTES-0.12|urlmortu=eja}}</ref>.

Torvalds preferiat pònnere Freax a su nùcleu chi fiat iscriende, ma Aret Lemmke, assistente a s'Hèlsinki University of Technology chi dd'aiat ofertu s'ispàtziu FTP pro su progetu (ftp.funet.fi), at prefertu assignare a sa subdirectory dedicada su nùmene de traballu Linux, chi a sa fine est essidu su nùmene definitivu.<ref>{{Tzita web|url=https://www.pcsteps.com/4529-how-linux-begun/|tìtulu=How Linux Begun - It was Almost called "Freax"|situ=www.pcsteps.com|limba=en|atzessu=2020-08-02}}</ref><ref>{{Tzita libru|sambenadu=Torvalds, Linus.|tìtulu=Rivoluzionario per caso : come ho creato Linux (solo per divertirmi)|url=https://www.worldcat.org/oclc/801162420|atzessu=2020-08-02|data=2001|editore=Garzanti libri|limba=it|pp=101, 105, 109|OCLC=801162420|ISBN=88-11-73896-2}}</ref>

Giai dae sa versione 0.01 faghiat a compilare e aviare sa shell GNU Bash<ref name=":0" />. Finas a sa versione 0.10 fiat rechertu unu computer cun Minix pro cunfigurare, compilare e installare Linux, ca custu  impreaiat su pròpiu sistema de archìvios; dae sa versione 0.11 podiat èssere compiladu dae Linux matessi.

Su 12 martzu 1994 Linus Torvalds at presentadu sa prima versione istàbile de Linux a s'Universidade de Hèlsinki.<ref>{{Tzita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=qaDpjlFpbfo|tìtulu=Linus Torvalds Introduces Linux 1.0|limba=en}}</ref>

== Acàpios de foras ==

* [http://www.kernel.org/ www.kernel.org] Su giassu ofitziali de su Coru de Linux
* [http://www.slackware.com Slackware Linux] Sistema Linux istòricu, bonu pro is prus espertos.
* [http://www.ubuntu.com Ubuntu] Sistema Linux meda famau, simpre, craru e bonu pro totus.
* [http://www.redhat.com Red Hat Linux] Su prus famau Linux a pagamentu.

== Riferimentos ==
<references />
[[Categoria:Unix]]