Буюк депрессия
| Буюк Депрессия | |
|---|---|
 Доротҳеа Ланге Муҳожир она сурати,1936-йил март ойида Нипомода, Калифорнияда олинган). Суратдаги аёл ўттиз икки ёшда Флоренс Wуэнс Тҳомпсон | |
| Ланге-МигрантМотҳер02.жпг | |
| Бошланиш санаси | 1939 йил (Иккинчи жаҳон урушининг бошланиши). |
| Буюк депрессия | |
Буюк Депрессия — 1929-йил 24-октябрда АҚШда фонд бозорининг қулаши билан бошланган ва 1939 — йилгача давом этган глобал иқтисодий инқироз [1][2] (энг кескин давр 1929—1933 йилларни ўз ичига олади). 1930-йиллар одатда Буюк Депрессия даври ҳисобланади.
Буюк Депрессия АҚШ, Канада, Буюк Британия, Германия ва Франсияга энг жиддий таъсир кўрсатди, аммо бошқа давлатларда ҳам сезилди. Саноат шаҳарлари энг кўп зарар кўрди, бир қатор мамлакатларда қурилиш деярли тўхтади. Талабнинг қисқариши туфайли қишлоқ хўжалиги маҳсулотлари нархи 40-60 фоизга арзонлашди.
Россия тарихшунослигида „Буюк депрессия“ атамаси кўпинча АҚШдаги иқтисодий инқирозга нисбатан қўлланилади. Бунга параллел равишда жаҳон иқтисодий инқирози атамаси ишлатилади.[3][4]
1920-йиллар[edit | edit source]
20-аср бошлари Америка Қўшма Штатлари ва умуман инсоният тарихида бир қатор „даврий воқеалар“ билан тавсифланади. Биринчи жаҳон уруши, оммавий иммиграция, ирқий тартибсизликлар, тез урбанизация, йирик саноат хўжаликларининг юксалиши, янги технологияларнинг пайдо бўлиши — электр энергияси, автомобиллар, радио ва филмлар — янги ижтимоий ҳодисалар билан бирга — тақиқлаш, туғилишни назорат қилиш, жинсий алоқа инқилоб ва эмансипация (шу жумладан аёлларнинг сайлов ҳуқуқи) — одатдаги турмуш тарзини ўзгартирди. Худди шу давр реклама бозорининг пайдо бўлишини ҳам, истеъмол кредити тизимларини ҳам ўз ичига олади.
Бугун Америкада биз қашшоқлик устидан якуний г'алабага ҳар қандай мамлакат тарихида ҳар қачонгидан ҳам яқинроқмиз.
- АҚШ президенти Ҳерберт Ҳоовер, 1928 йил 11 август
Бутун дунёдаги ҳолат[edit | edit source]
1929—1932-йиллар оралиғида бутун дунё бўйлаб ялпи ички маҳсулот (ЯИМ) тахминан 15 % га камайди. Таққослаш учун, жаҳон ялпи ички маҳсулоти 2008-йилдан 2009-йилгача Буюк турғунлик даврида 1 % дан камроқ камайди[5]. Айрим иқтисодлар 1930-йилларнинг ўрталарига келиб тиклана бошлади. Бироқ, кўплаб мамлакатларда Буюк Депрессиянинг салбий оқибатлари Иккинчи Жаҳон уруши бошланишига қадар давом этди[6]. Вайрон қилувчи таъсир бой ва камбағал мамлакатларда шахсий даромад, нархлар, солиқ тушумлари, фойда ва нархларнинг пасайиши билан кузатилди. Халқаро савдо 50 % дан кўпроқ камайди, АҚШда ишсизлик 23 % га ва баъзи мамлакатларда 33 % гача кўтарилди[7].
Дунё бўйлаб шаҳарлар, айниқса оғир саноатга қарам бўлган шаҳарлар қаттиқ зарбага учради. Кўпгина мамлакатларда қурилиш деярли тўхтатилди. Деҳқон жамоалари ва қишлоқ жойлари экин нархи тахминан 60 % га тушиши сабабли зарар кўрди[8][9][10]. Талабнинг кескин камайиши ва иш ўринларининг камлиги билан бирламчи саноат тармоқларига қарам бўлган ҳудудлар энг кўп зарар кўрди[11].
Иқтисодий тарихчилар одатда Буюк Депрессия катализаторини 1929-йил 24-октябрдан бошлаб АҚСҲ фонд бозори нархларининг тўсатдан ҳалокатли қулаши деб ҳисоблашади. Бироқ, баъзилар бу хулосага эътироз билдиришади ва қимматли қоғозларнинг қулашини Буюк Депрессияда сабаб эмас, балки аломат деб билишади[12].
Манбалар[edit | edit source]
- ↑ „Буюк Депрессия тарихи“. Тарих. 2022-йил 20-майда олинди.
- ↑ Жон А. Гаррати, Буюк Депрессия (1986).
- ↑ Дуҳигг, Чарлз (2008-йил 23-март). „Депрессия, дейсизми? Хавфсизлик тармоқларини текширинг“. Тҳе Неw Ёрк Тимес.
- ↑ Эиченгреэн, Баррй Ж. (2015). „Кўзгулар зали: Буюк Депрессия, буюк таназзул, тарихдан фойдаланиш ва нотўғри фойдаланиш“. Ню-Ёрк, Ню-Ёрк: Оксфорд университети нашриёти.
- ↑ Рожер Лоуэнштейн. „Тарих такрорланади“. Wалл Стреэт Жоурнал 2015-йил 14-январ.
- ↑ Гаррати, Буюк депрессия (1986).
- ↑ Франк, Роберт Х.; Бернанке, Бен С. (2007). Макроиқтисодиёт тамойиллари (3-нашр). Бостон: МакГроу-Хилл/Ирвин. 98-бет.
- ↑ „Товар маълумотлари“. АҚШ Меҳнат статистикаси бюроси.
- ↑ Cочране, Wиллард В. (1958). „Фермер нархлари, афсона ва ҳақиқат“: 15.
- ↑ "Жаҳон иқтисодий тадқиқоти 1932-33". Миллатлар Лигаси: 43.
- ↑ Митчелл, Депрессия ўн йиллиги.
- ↑ „Буюк Депрессия“. Энcйcлопæдиа Британниcа.
 | Бу мақола бирорта туркумга қўшилмаган. Илтимос, мақолага алоқадор туркумлар қўшиб ёрдам қилинг. (Апрел 2024) |