Тезкор хабар алмашиш

From Vikipediya

Тезкор хабар алмашиш (инглиз. Инстант мессагинг — ИМ) технологияси Интернет ёки бошқа компютер тармоғи орқали реал вақт режимида матнни узатиш имконини берувчи онлайн чат туридир. Хабарлар одатда икки ёки ундан ортиқ томонлар ўртасида узатилади, ҳар бир фойдаланувчи матн киритганда уни умумий тармоққа уланган қабул қилувчи(лар) га узатишни бошлайди. Бунинг электрон почтадан фарқи шундаки, тезкор хабар алмашиш орқали суҳбатлар реал вақтда (шунинг учун „тезкор“) содир бўлади. Аксарият замонавий ИМ иловалари (баъзан „ижтимоий мессенжерлар“, „хабар алмашиш иловалари“ ёки „чат иловалари“ деб аталади) пуш технологиясидан фойдаланади ва шунингдек, бошқа хусусиятларни қўшади: кулгичлар (ёки гифлар, стикерлар, эможилар), файлларни узатиш, чатботлар, ИП орқали овоз ёки видео суҳбат имкониятлари шулар жумласидандир.

Иш столи компютерида тезкор хабар алмашишнинг классик намунаси: ушбу дастурнинг чап ойнасида контактлар рўйхати („дўстлар рўйхати“) ва ўнг ойнада фаол ИМ суҳбати мавжуд

Тезкор хабар алмашиш тизимлари маълум бир фойдаланувчилар ўртасидаги алоқаларни осонлаштиради (кўпинча „дўстлар рўйхати“ ёки „танишлар рўйхати“ деб ҳам аталадиган контактлар рўйхатидан фойдаланади) ва мустақил иловалар бўлиши, кенгроқ ижтимоий медиа платформаси ёки вебсайтга бирлаштирилиши мумкин. Бу ерда, масалан, суҳбат савдо учун фойдаланилиши мумкин. ИМ „чат хоналари“ даги суҳбатлардан ҳам иборат бўлиши мумкин. ИМ протоколига қараб, техник архитектура пеэр-то-пеэр (тўғридан-тўғри нуқтадан нуқтага узатиш) ёки мижоз-сервер бўлиши мумкин (ИМ хизмат кўрсатиш маркази хабарларни жўнатувчидан алоқа қурилмасига қайта узатади). Бу одатда матнли хабарлардан фарқланади, оддийроқ ва деярли доимо уяли телефон тармоқларидан фойдаланади.

Тезкор хабар алмашиш Интернетнинг дастлабки даврида кашшоф бўлган; ИРC протоколи кенг қўлланилишига эришиш учун энг дастлабки лаҳзали хабар алмашиш ҳисобланади[1]. Кейинчалик 1990-йилларда ИCҚ биринчи ёпиқ ва тижоратлаштирилган мессенжерлардан бири бўлди ва кейинчалик Интернетдан машҳур фойдаланишга айланган бир қанча рақиб хизматлар пайдо бўлди[2]. 2005-йилда ўзининг биринчи тақдимотидан бошлаб, дастлаб фақат БлаcкБеррй смартфонларида мавжуд бўлган БлаcкБеррй Мессенгер тез орада дунё бўйлаб энг машҳур мобил тезкор хабар алмашиш иловаларидан бирига айланди. Масалан, ББМ Буюк Британия[3] ва Индонезияда энг кўп ишлатиладиган мобил хабар алмашиш иловаси эди[4]. Тезкор хабарлар бугунги кунда жуда машҳур бўлиб қолмоқда; ИМ иловалари энг кенг тарқалган смартфон иловалари ҳисобланади. 2018-йилда WҳацАпп ва Фаcебоок Мессенгердан ойлик 1,3 миллиарддан ортиқ фойдаланувчи ва WеЧатдан 980 миллион ойлик фаол фойдаланувчи бўлган.

Тарих[edit | edit source]

Тезкор хабар алмашиш воситалари (мессенжерлар)ни чиқариш йиллари

• 1988-йил — Интернет Релай Чат;

• 1996-йил — ИCҚ;

• 1997-йил — АИМ;

• 1998-йил — Яҳоо! Мессенгер;

• 1999-йил — ХМПП, МСН Мессенгер;

• 2003-йил — Хфире;

• 2009-йил — WҳацАпп;

• 2010-йил — Кик Мессенгер;

• 2011-йил — Фаcебоок Мессенгер, Снапчат;

• 2013-йил — Телеграм;

• 2015-йил — Дисcорд.

1973-йилда чиқарилган оригинал Талкоматиc дастурининг 2014-йил дам олиш скриншоти, ПЛАТО тизимида (тўқ сариқ плазма дисплейда)

Бу атама 1990-йиллардан бошланган бўлса-да, лаҳзали хабар алмашиш Интернетдан аввал пайдо бўлган бўлиб, биринчи бўлиб Мос вақт алмашиш тизими (CТСС) ва Мултиплехед Информатион анд Cомпутинг Сервиcе (Мултиcс) каби кўп фойдаланувчили операцион тизимларда пайдо бўлган[5][6]. 1960-йиллар дастлаб, ушбу тизимларнинг баъзилари чоп этиш каби хизматлар учун билдиришнома тизимлари сифатида ишлатилган, аммо тезда худди шу машинага кирган бошқа фойдаланувчилар билан алоқани осонлаштириш учун фойдаланилган. CТСС 30 кишигача матнли хабар орқали мулоқотни осонлаштирди.

Тезкор хабар алмашишга параллел равишда дастлабки онлайн чат воситалари бўлган, улардан энг биринчиси ПЛАТО тизимидаги Талкоматиc (1973) бўлиб, у 5 кишига 512х512 плазма дисплейда бир вақтнинг ўзида суҳбатлашиш имконини берди (ҳар бир киши учун 5 сатр матн +1 ҳолат қатори). 1980-йилларда энг юқори чўққисига чиққан эълонлар тахтаси тизими (ББС) феномени давомида баъзи тизимлар тезкор хабар алмашишга ўхшаш чат хусусиятларини ўз ичига олган; бунга Фреэланcин давра суҳбати энг яхши мисол бўлади. Биринчи[7] бундай умумий фойдаланиш мумкин бўлган тижорат онлайн чат хизмати (ўқув бўйича бўлган ПЛАТОдан фарқли ўлароқ) CомпуСерве томонидан 1980-йилда яратилган CомпуСерве CБ Симулатор эди[8]; ижрочиси Александр „Сандй“ Тревор, Колумбус, Огаё штати.

Тармоқлар ривожланиши билан протоколлар тармоқлар билан тарқалди. Улардан баъзилари пеэр-то-пеэр протоколидан фойдаланган (масалан, талк, нталк ва йталк), бошқалари эса тенгдошларидан серверга уланишни талаб қилган (Талкер ва ИРC). Зепҳйр хабар бериш хизмати (ҳали ҳам баъзи муассасаларда қўлланилади) 1980-йилларда МИТнинг Афина лойиҳасида хизмат кўрсатувчи провайдерларга фойдаланувчиларнинг манзилини аниқлаш ва хабарларни жўнатиш имконини бериш учун ихтиро қилинган.

Илк лаҳзали хабар алмашиш дастурлари, биринчи навбатда, реал вақтда матн бўлиб, у ерда белгилар териш пайтида пайдо бўлади. Бунга 1980-йиллар ва 1990-йилларнинг бошларида машҳур бўлган Уних „талк“ буйруқ қатори дастури киради. Баъзи ББС чат дастурлари (яъни Cелеритй ББС) ҳам шунга ўхшаш интерфейсдан фойдаланган. Ҳақиқий вақтда матннинг замонавий иловалари ихтиёрий хусусият сифатида АОЛнинг Реал-Тиме ИМ[9] каби тезкор мессенжерларда ҳам мавжуд[10].

Сплит экранли фойдаланувчи интерфейсидан фойдаланган ҳолда Уних „мулоқот“ буйруқ қатори 1980-йилларда ва 1990-йилларнинг бошида машҳур бўлган

1980-йилларнинг иккинчи ярмида ва 1990-йилларнинг бошларида Cоммодоре 64 компютерлари учун Қуантум Линк онлайн хизмати бир вақтда уланган мижозлар ўртасида „Он-Лине Мессагес“ (ёки қисқача ОЛМ) деб ном олган фойдаланувчидан фойдаланувчига хабарларни таклиф қилди ва кейинроқ „ФлашМаил“ ҳам. Қуантум Линк кейинчалик Америcа Онлинега айланди ва АОЛ Инстант Мессенгерни яратди. Қуантум Линк мижоз дастури Cоммодоре 64 да фақат Cоммодоре ПЕТСCИИ дан фойдаланган ҳолда ишлаган: матн-графикада, экран визуал равишда бўлимларга бўлинган ва ОЛМлар „Кимдан хабар:“ деб ёзилган сариқ чизиқ шаклида пайдо бўлади ва фойдаланувчи нима қилаётганидан қатъи назар, жўнатувчининг номи ва хабарнинг юқори қисмидаги хабар жавоб бериш вариантлари рўйхатини тақдим этади[11]. Шундай қилиб, у кейинги Уних, Wиндоwс ва Маcинтошга асосланган ГУИ ИМ дастурига қараганда анча ибтидоийроқ бўлса-да, график фойдаланувчи интерфейси (ГУИ) тури сифатида кўриб чиқилиши мумкин. ОЛМлар Қ-Линк „Плус Сервиcес“ деб аталган нарса эди, яъни улар Қ-Линкга ойлик кириш харажатлари устига қўшимча дақиқа учун тўлов оладилар.

Замонавий, Интернет бўйлаб, ГУИга асосланган хабар алмашиш мижозлари бугунги кунда маълум бўлганидек, 1990-йилларнинг ўрталарида ПоwWоw, ИCҚ ва АОЛ Инстант Мессенгер билан ишлай бошладилар. Шунга ўхшаш функсия CУ-СеэМе томонидан 1992-йилда таклиф қилинган биринчи навбатда аудио/видео чат ҳаволаси бўлса-да, фойдаланувчилар бир-бирларига матнли хабарларни ҳам юборишлари мумкин эди. Кейинчалик АОЛ ИCҚ муаллифлари Мирабилисни сотиб олди ва лаҳзали хабар алмашиш бозорида устунликни ўрнатишди[12]. Бир неча йил ўтгач, ИCҚ (ўша пайтда АОЛга тегишли эди) АҚШ патент идораси томонидан тезкор хабар алмашиш учун иккита патент олди. Айни пайтда, бошқа компаниялар ўзларининг дастурий таъминотини ишлаб чиқдилар (Эхcите , МСН , Убиқуэ, ва Яҳоо!), ҳар бирининг ўзига хос протоколи ва мижози бор эди; шунинг учун фойдаланувчилар ушбу тармоқлардан бир нечтасини ишлатмоқчи бўлсалар, бир нечта мижоз иловаларини ишга туширишлари керак эди. 1998-йилда ИБМ ИБМ Лотус Саметимени чиқарди, бу маҳсулот ИБМ Хайфадаги Убиқуэ ва Лексингтонда жойлашган Датабеамни сотиб олганида олинган технологияга асосланган.

2000-йилда Жаббер деб номланган очиқ кодли дастур ва очиқ стандартларга асосланган протокол ишга туширилди. Протокол Эхтенсибле Мессагинг анд Пресенcе Протоcол (ХМПП) номи остида стандартлаштирилган. ХМПП серверлари бошқа ИМ протоколлари учун шлюз сифатида ҳаракат қилиши мумкин, бу эса бир нечта мижозларни ишга тушириш заруратини камайтиради. Кўп протоколли мижозлар ҳар бир протокол учун қўшимча маҳаллий кутубхоналардан фойдаланган ҳолда ҳар қандай машҳур ИМ протоколларидан фойдаланишлари мумкин. ИБМ Лотус Саметименинг 2007-йил ноябр ойида чиқарилиши ХМПП учун ИБМ Лотус Саметиме Гатеwай қўллаб-қувватлашини қўшди.

Шу вақт ичида веб-камера ёрдамида видео қўнғироқлар ҳам ўз кучини йўқота бошлади. Миcрософт НетМеэтинг энг қадимгиларидан бири бўлган, аммо 2003-йилда чиқарилган Скйпе ушбу хусусиятларга эътибор қаратган ва уни кенгроқ аудиторияга олиб келган биринчилардан бири эди[13].

2006-йилга келиб, АИМ лаҳзали хабар алмашиш бозорининг 52 фоизини назорат қилди, аммо компания бошқа хизматлар билан рақобатлаша бошлаганидан кўп ўтмай, тезда пасайиб кетди.

БлаcкБеррй Мессенгер
Фаcебоок Чат, 2000-йилларнинг охирида машҳур бўлган кенгроқ ижтимоий тармоқ орқали ИМ мисоли

2010-йилга келиб, Интернет орқали тезкор хабар алмашиш ижтимоий тармоқларда хабар алмашиш функсиялари фойдасига кескин пасайиб кетди[14]. Ижтимоий тармоқ провайдерлари тез-тез ИМ имкониятларини таклиф қилишади, масалан, Фаcебоок Чат, Тwиттер эса Wеб 2.0 лаҳзали хабар алмашиш тизими сифатида қаралиши мумкин. Шу каби сервер томонидаги чат хусусиятлари ОКCупид ёки ПлентёфФиш каби кўпчилик танишув веб-сайтларининг бир қисмидир. Собиқ энг машҳур ИМ платформалари кейинги йилларда тугатилган, масалан, АИМ[15].

Тез орада мобил иловалар кўринишидаги янги хизматлар билан лаҳзали хабар алмашишнинг машҳурлиги қайта тикланди, БлаcкБеррй Мессенгер (биринчи марта 2005-йилда чиқарилган; бугунги кунда БлаcкБеррй Мессенгер Энтерприсе сифатида мавжуд) ва WҳацАпп (биринчи марта 2009-йилда чиқарилган). Олдинги ИМ иловаларидан фарқли ўлароқ, бу янгилари одатда фақат мобил қурилмаларда ишлайди ва Интернетга уланган смартфонларнинг машҳурлиги ортиб бораётганига тўғри келди; бу 2013-йилга келиб ИМ хабарлар ҳажми бўйича СМСдан ошиб кетишига олиб келди. 2014-йилга келиб, ИМ ижтимоий тармоқлардан кўпроқ фойдаланувчиларга эга эди[16]. 2015-йил январ ойида WҳацАпп хизматининг ўзи кунига 30 миллиард хабарни қабул қилган бўлса, СМС учун 20 миллиардга яқин хабар мавжуд эди.

2016-йилда Гоогле Алло номли машина ўрганиш технологиясини ўз ичига олган янги ақлли хабар алмашиш иловасини тақдим этди[17]. Гоогле Алло 2019-йил 12-мартда ёпилди[18].

Фойдаланувчи базаси[edit | edit source]

2019-йил октябр ҳолатига кўра, дунё бўйлаб энг кўп фойдаланиладиган хабар алмашиш иловалари 1,6 миллиард фаол фойдаланувчига эга WҳацАпп, 1,3 миллиард фойдаланувчига эга Фаcебоок мессенжери ва 1,1 миллиард фойдаланувчига эга WеЧат ҳисобланади. Дунёда WҳацАпп хабар алмашиш иловалари бозорида етакчи бўлмаган бор-йўғи 25 та давлат ва етакчи мессенжер иловаси Фаcебоокга тегишли бўлмаган атиги 10 та давлат мавжуд[19].

10 миллиондан ортиқ фойдаланувчи[edit | edit source]

Тезкор алоқа алмашиш воситаси Компания Фойдаланиш
Дисcорд Дисcорд Инc. 250 миллион фойдаланувчи (Май 2019)[20].
эБуддй ХМС эБуддй 250 миллион фойдаланувчи (Сентябр 2011)[21].
Фаcебоок Мессенгер Мета Платформс 900 миллион фаол фойдаланувчилар (Апрел 2016)[22], 1.3 биллион монтҳлй аcтиве усерс (Септембер 2017)[23].
Гоогле Ҳангоуц Гоогле ЛЛC аниқ эмас
иМессаге Аппле Инc. 140 миллион фойдаланувчи (Июн 2012)[24].
Кик Мессенгер Кик Интераcтиве 300 миллион фойдаланувчи (Май 2016)[25].
Лине Навер Cорпоратион 217 миллион ойлик фаол фойдаланувчилар (2016)[26].
Скйпе Миcрософт Cорпоратион 300 миллион ойлик фаол фойдаланувчилар (5-июн 2019)[27], 1.55 миллиард рўйхатдан ўтган фойдаланувчилар (2019)[28], 4.9 миллион кунлик фаол фойдаланувчилар (2-март 2014)[29], 34 миллион энг юқори онлайнлар (Феврал 2012)[30].
Снапчат Снап Инc. 301 миллион ойлик фаол фойдаланувчилар (2016)[31].
Телеграм Телеграм Мессенгер ЛЛП 500 миллион ойлик фаол фойдаланувчилар (Январ 2021)[32], 1 миллиарддан ортиқ рўйхатдан ўтган фойдаланувчилар (2021)[33].
Тенcент ҚҚ Тенcент Ҳолдингс Лимитед 823 миллион ойлик фаол фойдаланувчилар (Июл 2019)[34].
Вибер Ракутен 260 миллион ойлик фаол фойдаланувчилар (Январ 2019)[35], 1.169 миллиард рўйхатдан ўтган фойдаланувчилар (Март 2020)[36].
WеЧат Тенcент Ҳолдингс Лимитед 1132.7 миллион ойлик фаол фойдаланувчилар (2019)[37].
WҳацАпп Мета Платформс 1200 миллион ойлик фаол фойдаланувчилар (Январ 2017)[38], 2 миллиард рўйхатдан к’тган фойдаланувчилар (12-феврал 2020)[39], 500 миллион кунлик фаол фойдаланувчилар (Март 2019)[40].
ХМПП ХМПП Стандардс Фоундатион 1200+ миллион (Сентябр 2011)[41]
РCС ГСМ Фоундатион 1.2 миллиард фойдаланувчи (Январ 2021)[42], 500 миллион кунлик фаол фойдаланувчилар (Декабр 2020)[43].

Бошқа платформалар[edit | edit source]

Тезкор хабар алмашиш воситаси Компания Фойдаланиш
БлаcкБеррй Мессенгер БлаcкБеррй 91 миллион умумий фойдаланувчи (Октябр 2014)[44].
Элемент Неw Веcтор 20+ миллион фойдаланувчи (Ноябр 2020)[45].
Гаду-Гаду ГГ Нетwорк С.А. 6.5 миллион кунлик фаол фойдаланувчилар (Кўпчилиги Полшада) (Июн 2010)[46].
ИБМ Саметиме ИБМ Cорп. 20 миллион фойдаланувчи (Феврал 2006)[47].
ИCҚ ИCҚ ЛЛC. 11 миллион умумий фойдаланувчи (Июл 2014)[48].
ИМВУ ИМВУ, инc. 1 миллион фойдаланувчи (Жуне 2007)[49].
Палталк Палталк.cом 5.5 миллион ойлик ноёб фойдаланувчилар (Август 2013)[50].
Сигнал Сигнал Фоундатион 40 миллион 2021 [1].
Шаззле Шаззле ЛЛC 600 минг фойдаланувчи 2022 [2].
ИРC (протокол) 400,000 (2013)[51].

Ёпиқ хизматлар ва шу каби ноаниқ фаолиятлар[edit | edit source]

Тезкор хабар алмашиш воситаси Компания Фойдаланиш
АИМ АОЛ, Инc 2017-йил декабр ойида ёпилган.
МХит МХит Лифестйле (Птй) Лтд 2016-йил сентябр ойида ёпилди.
Wиндоwс Ливе Мессенгер Миcрософт Cорпоратион 2013-йил апрел ойида ёпилди, Хитойда 2014-йил октябр ойида ёпилди.
Хфире Хфире, Инc. 2015-йил июн ойида ёпилди.
Яҳоо! Мессенгер Яҳоо!, Инc. 2018-йил июл ойида ёпилди.
Ҳике Мессенгер Ҳике Мессенгер 2021-йил январ ойида ёпилди.
РТC ртcим.cом 10 миллион фойдаланувчи.

Манбалар[edit | edit source]

  1. „ИРC тарихи“. 2021-йил 4-январ.
  2. „Тезкор хабарлар эволюцияси“. 2016-йил 17-ноябр.
  3. Ли, Тайлер; ПДТ, 21.06.2013 02:28. „ББМ Буюк Британиядаги энг севимли хабар алмашиш платформасидир, тадқиқотга кўра“. Убергизмо. Олинган 10-10-2021.
  4. „Индонезияда хабар алмашиш иловаларига ишқибозлик давом этмоқда — эМаркетер“. www.эмаркетер.cом. Олинган 10-10-2021.
  5. Ҳамма жойда ва мобил ҳисоблашда мавжудлиги ва мавжудлиги учун янги тушунчалар. Бамберг университети матбуоти. 38-б. ИСБН 9783863096236
  6. Том Ван Влек. „CТСС ва Мултиcсда тезкор хабарлар“. Мултиcианс.орг. Олинган 2012-05-11.
  7. CомпуСерве инноватори 25 йилдан кейин истеъфога чиқди, Тҳе Cолумбус Диспатч, 1996-йил 11-май.
  8. Wиред анд Инспиред, Тҳе Cолумбус Диспатч (Бизнес саҳифаси), Майк Прамик, 2000-йил 12-ноябр.
  9. „АОЛ Инстант Мессенгер реал вақтда ИМ хусусияти“. Ҳелп.аол.cом. 2012-йил 12-мартда асл нусхадан архивланган. 2012-йил 11-майда олинди.
  10. „РеалЖаббер.орг реал вақтда матн анимацияси“. Реалжаббер.орг. Олинган 2012-05-11.
  11. „Қуантум Линк ОЛМ нинг скриншоти“. 2012-йил 19-июнда асл нусхадан архивланган. 2012-йил 11-майда олинди.
  12. „Чат иловаларининг қисқача тарихи · Чат иловалари учун қўлланма“.[сайт ишламайди] тоwcентер.гитбоокс.ио. Олинган 2020-03-23.
  13. „Скйпе тарихи“. 2018-йил 28-ноябр
  14. Келли, Жон (2010-йил 24-май). „Тезкор хабарлар: бу суҳбат тугатилди“.[сайт ишламайди] ББC. 2018-йил 14-мартда олинди.
  15. „АИМ 2017-йил 15-декабрдан бошлаб тўхтатилди“. ҳелп.аол.cом. 2017-йил 15-декабрда асл нусхадан архивланган.
  16. „Хабар алмашиш платформаларининг юксалиши“.[сайт ишламайди] Тҳе Эcономист, Чатбот Неwс Даилй орқали. 2017-01-22. 2018-йил 14-мартда олинди.
  17. „Гоогле Алло АИни хабар алмашиш иловасига жойлаштиради“. Энгадгет. Олинган 2020-04-01.
  18. „РИП: Гоогле Алло бугун вафот этди, Гоогле Мессагес ва РCС асосларига назар ташланг“. 9то5Гоогле. Олинган 2022-02-03.
  19. „Дунё бўйлаб хабар алмашиш иловаларидан фойдаланиш статистикаси“. МессенгерПеопле. 12.02.2020. Олинган 2020-04-01.
  20. „Дисcорд, Слаcк геймерлар учун, ро'йхатдан о'тган фойдаланувчилар сони 250 миллиондан ошди“. CНЕТ (13-май 2019-йил). Қаралди: 26-июл 2021-йил.
  21. „эБуддй 250 миллион фойдаланувчи аккаунтлари орқали ишлайди, Андроид Уп 300% – ТечCрунч“. течcрунч.cом.
  22. 900 миллион фаол фойдаланувчилар. Ретриэвед 7 Април 2016
  23. „Фаcебоок Мессенгер: ойлик фаол фойдаланувчилар 2017“ (эн). Статиста. Қаралди: 2020-йил 6-август.
  24. Цоцис, Алехиа „иМессаге 140М дан ортиқ фойдаланувчига эга ва кунига 1Б дан ортиқ хабарлар юборилган 150Б дан ортиқ хабарларни юборди“. ТечCрунч. АОЛ. Қаралди: 16-май 2015-йил.
  25. „Кик аллақачон 300 миллион ро'йхатдан о'тган фойдаланувчиларга етиб борган 6000 дан ортиқ ботларга эга“. Теч Cрунч (11-май 2016-йил).
  26. „ЛИНЕ: ойлик фаол фойдаланувчилар сони 2016. Статистика“ (эн). Статиста. Қаралди: 2017-йил 22-апрел.
  27. „26 ажойиб Скйпе статистикаси ва фактлари (2019)“ (эн). эхпандедрамблингс (22-май 2014-йил). Қаралди: 2019-йил 6-сентябр.
  28. „2009-йилдан 2024-йилгача дунё бо'йлаб ро'йхатдан о'тган Скйпе фойдаланувчиларининг тахминий сони“ (эн). статиста. Қаралди: 2019-йил 21-феврал.
  29. „26 ажойиб Скйпе статистикаси ва фактлари (2019)“ (эн). эхпандедрамблингс (22-май 2014-йил). Қаралди: 2019-йил 6-сентябр.
  30. „34 миллион одам Скйпе-да бир вақтнинг о'зида онлайн - Скйпе блоглари“. 2012-йил 18-ноябрда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 16-май 2015-йил.
  31. „2013-2016-йиллардаги ойлик фаол Снапчат фойдаланувчилари сони“. Статиста.
  32. Телеграм Мессенгер [@телеграм]. „Телеграм 500 миллион фаол фойдаланувчидан ошиб кетди“ (2021-йил 12-январ).
  33. „Телеграм юкламалар сони 1 миллиарддан ошди“ (эн). ТечCрунч. Қаралди: 2021-йил 30-август.
  34. „2019-йил учун ҳайратланарли Вибер статистикаси“ (эн). статиста. Қаралди: 2019-йил 8-октябр.
  35. „2019-йил учун ҳайратланарли Вибер статистикаси“ (эн). 99фирмс. Қаралди: 2019-йил 5-март.
  36. „2011-йил июнидан 2020-йил мартигача ноёб Вибер фойдаланувчи идентификаторлари сони“ (эн). статиста. Қаралди: 2020-йил 11-сентябр.
  37. „2012-йил 2-чорагидан 2019-йил 2-чорагигача бўлган ойлик фаол WеЧат фойдаланувчилари сони. Статиста“ (эн). Статиста. Қаралди: 2019-йил 23-сентябр.
  38. „WҳацАпп: фойдаланувчилар сони 2013-2017. Статиста“ (эн). Статиста. Қаралди: 2017-йил 21-апрел.
  39. „Икки миллиард фойдаланувчи -- дунёни шахсий равишда бог'лаш“ (эн). блог.wҳацапп.cом. Қаралди: 2020-йил 14-феврал. [сайт ишламайди]
  40. „2017-йилнинг 1-чорагидан 2019-йилнинг 1-чорагигача бўлган кунлик фаол WҳацАпп Статус фойдаланувчилари сони“ (эн). статиста. Қаралди: 2019-йил 9-август.
  41. Бу рақам Фаcебоок аккаунтлари сонига асосланади („500 Миллион Ҳикоялар; Фаcебоок“. Блог.фаcебоок.cом. Қаралди: 2013-йил 11-июл. ) Гоогле талк анд WЛМ аccоунц. („Ҳар ким ХМПП орқали очиқ стандартларга эга бо'лган Мессенгер мижозини яратиши мумкин“. Wиндоwстеамблог.cом. Қаралди: 2013-йил 11-июл. ) Бундан ташқари, бошқа кўплаб очиқ кодли серверлар мавжуд бўлгани учун (баъзилари унинг ортида компаниялар ҳам бор), тақдим этилган рақам жуда кичик бўлиши мумкин. Бироқ, ушбу серверларнинг аксарияти федерацияланмаган ва шунинг учун одатда ХМПП серверларидан кутилганидек ўзаро таъсир қилмайди.
  42. „РCС фойдаланувчилари 2025-йилга келиб икки баравар ко'проқ ошади“ (12-январ 2021-йил).
  43. „РCС бизнес хабарларининг бой келажаги“ (20-ноябр 2020-йил).
  44. 91 миллион актив ББМ фойдаланувчилари. Олинди 6-март 2015.
  45. „Элементлар гуруҳи видео мессенжери | Гуруҳ суҳбати | Жамоа алоқаси самарадорлиги иловаси | Матрицали очиқ тармоқ | Марказлаштирилмаган учдан-энд шифрлаш“. элемент.ио. Олинган 11-11-2020.
  46. „Брендлар, Гаду Гаду“. Насперс.cом. 2009-йил 20-мартда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2010-йил 29-июн.
  47. Реутерс „ИБМ лаҳзали хабар алмашиш АИМ, Яҳоо, Гоогле-га ҳаволалар“ (эн). CНЕТ. Қаралди: 2019-йил 6-ноябр.
  48. Спеэд, Иля Кҳренников 2014-07-29Т18:43:55З- Cомменц Эмаил Принт. „ИCҚ мессенжери йиллар давомида биринчи марта о'сиб бормоқда“. Блоомберг. Қаралди: 2017-йил 4-апрел.
  49. „ИМВУ ҳақида ма'лумот“. Қаралди: 16-май 2015-йил.
  50. „ПалТалк: ПРИСМ Слидедеcкга қо'шилиши "яхши" эди“. ТечCрунч. — „ПалТалк, о'н йилдан ортиқ вақтдан бери мавжуд бо'лган ва ҳар ойда тахминан 5,5 миллион ноёб хусусиятларга эга бо'лган фойдали гуруҳли видео чат сайти [...]“. Қаралди: 2013-йил 6-август.
  51. „ИРC 2003-йилдан бери о'з фойдаланувчиларининг 60 фоизини ё'қотди, аммо робот сифатида ҳаёт эндигина бошланмоқда“.